تاریخچه
فعالیت اکوسیستم NFT ابتدا در سال ۲۰۱۷ با عرضه پروژه‌هایی نظیر کریپتوپانک‌ها (CryptoPunks) و کریپتوکیتی‌ها (CryptoKitties) آغاز شد و از آن زمان تاکنون، این عرصه به صنایع و کاربردهای مختلفی راه یافته و همچنان در حال توسعه است. کریپتوپانک‌ها که در اوایل سال ۲۰۱۷ بر بستر اتریوم به‌وجود آمدند، درحقیقت مجموعه شخصیت‌های پیکسلی بودند و در حدود ده‌هزار مورد منحصربهفرد را تشکیل می‌دادند. آن‌ها ابتدا رایگان بودند، اما بعد از اینکه کاربران علاقه بسیاری به آن‌ها نشان دادند، نقشِشان در پروژه کاملاً تغییر کرد. افزایش میزان علاقه و توجه مردم، به NFT ثبات بیشتری داد و سبب شد تا امروز ادامه پیدا کند. کریپتوپانک‌ها تا این حد رواج دارند که اکنون برخی از آن‌ها به قیمت شصت اتر فروخته می‌شوند.
مفهوم‌شناسی
معرفیNFT ها
NFTها توکن هستند؛ پس بهتر است پیش از صحبت راجع‌به NFT بدانیم توکن چیست و به یکی از مواردی که کوین را از توکن متمایز می‌کند، اشاره کنیم. کوین‌ها قابل‌تولید نیستند. برای مثال، کسی بیت‌کوین را تولید نمی‌کند، بلکه ماینرها با حل یکسری مسائل پیچیده، به استخراج بیت‌کوین می‌پردازند، اما ساخت توکن امکان‌پذیر است و برای مثال، توکن تتر که توکنی شناخته‌شده است، قابلیت ساخته شدن دارد.
حالا به سراغ NFT برویم که یک توکن است. درواقع NFT مخفف عبارت Non-Fungible Token به‌معنای توکن غیرقابل‌تعویض است. در ادامه، مفهوم غیرقابل‌تعویض بودن را شرح می‌دهیم.
غیرقابل‌تعویض بودن به چه معناست؟
برای روشن شدن مفهوم غیرقابل‌تعویض بودن، باید با مفهوم قابلِ‌تعویض بودن نیز آشنا شوید. درنظر بگیرید که شما گردن‌بندی یادگاری از دوستی قدیمی دارید. فردی آن گردن‌بند را از شما قرض می‌گیرد و هفته بعد آن را به شما تحویل می‌دهد. دراین‌صورت، گردن‌بند یادگاری شما غیرقابل‌تعویض است و آن فرد نمی‌تواند گردن‌بند دیگری را به‌جای گردن‌بندی که تحویل گرفته، به شما پس دهد؛ زیرا آن گردن‌بند خاص بوده است. پس گردن‌بند یادگاری شما غیرقابل‌تعویض است؛ حتی اگر گردن‌بند دیگری از نظر ظاهری با گردن‌بند یادگاری شما شباهت داشته باشد.
ازطرف‌دیگر، شخصی را درنظر بگیرید که مبلغ صد دلار از شما قرض گرفته است. اگر آن شخص بخواهد ماه آینده پول شما را پس دهد، لازم نیست دقیقاً اسکناس‌هایی را که شما به او داده بودید، به شما تحویل دهد و شاید بتوان گفت احتمال این مسئله بسیار کم است. پس به عبارتی، اسکناس‌هایی که به شما تحویل داده می‌شوند، قابلِ‌تعویض هستند و حتی اگر شما صد عدد اسکناس یک‌دلاری به آن شخص داده باشید، او می‌تواند یک اسکناس صددلاری به شما برگرداند؛ زیرا ارزش هر دو یکسان است. درنتیجه، می‌توان گفت مبلغ پول صد دلار قابلِ‌تعویض است.
توکن NFT چیست؟
تا اینجا با مفهوم توکن، و نیز قابلیت غیرقابل‌تعویض بودن آشنا شدید، حالا وقت آن رسیده است که بدانیم توکن‌های NFT چه هستند. توکن‌های غیرقابل‌تعویض NFT روی بلاک‌چین اتریوم ساخته و جابه‌جا می‌شوند. اینکه صاحب یک توکن NFT چه کسی است، در بلاک‌چین ثبت می‌شود و تمام سیستم‌های متصل به بلاک‌چین، به اطلاعات آن توکن دسترسی دارند و کسی امکان ایجاد تغییر در اطلاعات ثبت‌شده ندارد.
پس تا اینجا متوجه شدیم که NFTها منحصربهفرد هستند و به‌دلیل استفاده از بلاک‌چین، امنیت لازم برای آن‌ها فراهم شده است، اما اگر بخواهیم NFT را به زبان خیلی ساده معرفی کنیم، باید با ارائه یک مثال، ماهیت این توکن را توضیح دهیم.
بیشتر ما ایرانی‌ها با گل خداداد عزیزی که به صعود تیم ملی به جام‌جهانی ۱۹۹۸ انجامید، خاطره داریم و دیدن این صحنه هنوز هم برای ما یادآور خاطرات شیرین آن روزهاست. حالا ربط این موضوع به مبحث NFT چیست؟
خداداد عزیزی به‌عنوان کسی که این گل را زده است، می‌تواند یک ویدئو از گل زدن خود را به یک توکن NFT تبدیل کند و به‌فروش برساند. حق مالکیت برای خداداد عزیزی حفظ می‌شود و اگر افرادی قصد خرید این توکن را داشته باشند، می‌توانند قیمت خرید خود را پیشنهاد دهند و درواقع در این مناقصه شرکت کنند. با خرید این توکن، حق مالکیت آن صحنه به خریدار اعطا خواهد شد و خداداد عزیزی به‌عنوان صاحب اصلی اثر، هربار که این توکن خریدوفروش شود، درصدی از مبلغ را دریافت خواهد کرد.
افراد بسیاری در سراسر دنیا می‌توانند این تکه ویدئو را دانلود کنند و داشته باشند، ولی فرق آن با حالتی که شما توکن را خریداری کنید، این است که در صورت خرید توکن، شما به‌عنوان صاحب اثر شناخته خواهید شد، نه صرفاً شخصی که ویدئویی را در گالری خود نگه داشته است.
تفاوتNFT با ارزهای دیجیتال
همچون ارزهای دیجیتال، توکن‌های NFT نیز یک دارایی دیجیتال به‌شمار می‌آیند، اما NFTها تفاوت‌‌هایی با ارزهای دیجیتال دارند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
• قابلِ‌تقسیم نیستند
توکن‌های NFT برخلاف ارزهای دیجیتال، قابلِ‌تقسیم نیستند؛ یعنی اینکه شما امکان خرید بخشی از یک توکن NFT را ندارید؛ یا همه آن یا هیچ، ولی در ارزهای دیجیتال می‌توانید به اندازه سرمایه خود، نیم یا حتی بخش کمتری از اتریوم یا ارزهای دیگر را خریداری کنید.
• نظیر ندارند
مجسمه‌سازی را درنظر بگیرید که تصمیم گرفته نخستین مجسمه‌ای را که ساخته است، به توکن تبدیل کند و به‌فروش برساند. تنها نخستین مجسمه آن مجسمه‌ساز با ویژگی‌های خاصی که دارد، به‌عنوان اولین مجسمه آن هنرمند وجود دارد که در صورت تبدیل شدن آن مجسمه خاص به توکنNFT ، آن توکن نیز که معرّف مجسمه بوده، منحصربهفرد خواهد بود.
• غیرقابل‌تعویض هستند
پیش از این، توضیحاتی راجع‌به غیرقابل‌تعویض بودن توکن‌های NFT ارائه شد.
ویژگی‌ها و مزایای توکن‌های غیرقابل‌معاوضه
• کمیاب: ارزش توکن‌های غیرقابل‌معاوضه از کمیاب بودن آن‌ها سرچشمه می‌گیرد. اگرچه توسعه‌دهندگان NFTها هراندازه بخواهند می‌توانند از این توکن‌ها بسازند، با محدود کردن تعداد آن‌ها، باعث افزایش نادر بودن آن‌ها می‌شوند.
• تقسیم‌نشدنی: اگرچه این مسئله قانون نیست، اغلب توکن‌های غیرقابل‌معاوضه به واحدهای کوچک‌تر تقسیم نمی‌شوند؛ یا کل یک اثر هنری دیجیتال را خریداری می‌کنید یا اصلاً آن را نمی‌خرید.
• یکتایی: این مورد مهم‌ترین ویژگی یک NFT است. NFTها دارای زبانه‌ای (tab) از اطلاعات ثابت هستند که یکتا بودن آن‌ها را ثبت می‌کند. به این ویژگی به‌عنوان «گواهی اصالت» نگاه کنید.
• قابلِ‌انتقال: برخلاف توکن‌های قابلِ‌معاوضه و قابل معامله، توکن‌های غیرقابل‌معاوضه در بازارهای خاصی خریدوفروش می‌شوند؛ بااین‌حال، ارزش آن‌ها به منحصربهفرد بودنشان بستگی دارد.
• دارای اصالت: توکن‌های غیرقابل‌معاوضه مبتنی بر فنّاوری بلاک‌چین هستند. بنابراین، می‌توانید از اصالت NFT خود مطمئن شوید؛ زیرا ساخت چیزی جعلی در لجارت تغییرناپذیر نامتمرکز تقریباً محال است.
• حافظ حق مالکیت: این مورد هم به استفاده NFT از پلتفرم‌های نامتمرکز اشاره می‌کند که در آن، هیچ مالکی داده‌ای را پس از ثبت نمی‌تواند تغییر دهد.
موارد استفاده از توکن‌های غیرقابل‌معاوضه
گیمینگ
NFTها در صنعت گیمینگ محبوب‌اند؛ زیرا این توکن‌ها برخی از مشکلات ذاتی را حل می‌کنند. برای مثال، بازی‌های برتر، مانند فورتنایت فروش ویژگی‌ها (Trait) و لوازم جانبی، مانند سلاح‌ها و اسکین‌ها را ممنوع کرده است. با داشتن توکن‌های غیرقابل‌معاوضه، این امکانات می‌توانند به‌آسانی در بازی‌های مختلف منتقل شوند. NFTها این‌چنین به اقتصاد درون بازی‌ها کمک خواهند کرد.
سرمایه‌های دیجیتال
بازی Decentraland را درنظر بگیرید. در این بازی مشارکت‌کننده‌ها می‌توانند زمین مجازی داشته باشند. مثالی دیگر برای این مورد (Ethereum Name Service) ENSاست که از NFTها استفاده می‌کند. دامنه‌های ETH مسئله خریدوفروش را آسان‌تر می‌کنند.
تشخیص هویت
توکن‌های غیرقابل‌معاوضه برای مقابله با جعل هویت ایدئال هستند. مثال‌هایی برای نشان دادن این مورد، دیجیتال کردن هویت، شامل مدارک دانشگاهی، مدارک پزشکی و حتی ظاهر ماست. همچنین، هنرمندان دیجیتال می‌توانند به دلایل کپی‌رایت، آثار خود را به NFT تبدیل کنند. مثالی از کاربرد NFTها در تشخیص هویت، شامل تبدیل کردن بلیت‌های فیزیکی بازی به توکن‌های غیرقابل‌معاوضه و یافتن آثار جعلی است .
آثار کلکسیونی
توکن‌های غیرقابل‌معاوضه آغازی تازه برای دنیای آثار کلکسیونی است؛ به‌همین‌دلیل، کلکسیونرهای عادی وارد دنیای سرمایه‌های دیجیتال می‌شوند.
کاربرد
ازNFT ها می‌توان برای توکنیزه کردن (دیجیتالی کردن) تقریباً همه‌چیز استفاده کرد؛ هرچند انواع مختلف «رسانه» بیشترین استفاده را از این توکن‌ها می‌برند. محبوب‌ترین کاربردNFT ها شامل موارد ذیل است (پروژه‌های فعال در هر زمینه نیز مشخص شده است):
• هنر دیجیتال (SuperRare, KnownOrigin, Async Art, Rarible)
• موسیقی دیجیتال (Mintbase, InfiNFT)
• املاک مجازی (Cryptovoxels, Decentraland)
• آیتم‌های پوشیدنی واقعیت مجازی یا همان VR
• گیمینگ و بازی‌های رایانه‌ای (Axie Infinity, Sorare, Gods Unchained)
• بلیت رویدادهای مختلف یا مجوّز حضور در آن‌ها
• نشان‌های اشتراک در پلتفرم‌های مختلف
• اسامی دامنه بلاک‌چین (Ethereum Name Service, Unstoppable Domains)
خلاصه تنها مقاله فقهی ژورنالیستی دراین‌زمینه
عنوان مقاله: NFTs: Shariah Compliant
نویسنده: مفتی فراز آدم (مؤسس بنیاد مشاوره امور مالی اسلامی امانه انگلیس)
نگارنده ابتدا به بیان چیستیNFT می‌پردازد. NFTها نوعی توکن خاص و نشان‌دهنده دارایی‌ای منحصربهفرد است. واژه «قابلِ‌تعویض» به‌معنای چیزی است که می‌تواند با چیزی مشابه جایگزین شود. این نوعی توکن است که نمی‌تواند با یک توکن مشابه دیگر جایگزین گردد؛ زیرا آنچه نشان داده شده، منحصربهفرد و غیرقابل‌تعویض است. NFT نشان‌دهنده کمبود محتوای دیجیتالی است. بلاک‌چین اتریوم به هنرمندان، تولیدکنندگان محتوا و حتی شرکت‌های بازی‌سازی امکان می‌دهد ازطریق NFT به آثار خود ارزش دهند. دراصل، توکن‌های غیرقابل‌تعویض، راه را برای دیجیتالی شدن دارایی‌ها و داده‌ها هموار می‌کنند. درحالی‌که هر دو نوع توکن NFT و ارزهای رمزنگاری‌شده براساس فناوری بلاک‌چین عمل می‌کنند،NFT ها قابلِ‌تعویض نیستند و هرکدام نشان‌دهنده فایل‌های دیجیتالی منحصربه‌فردی هستند که بر بستر بلاک‌چین فعالیت می‌کنند.
نویسنده در بخش دوم به سراغ فقه اسلامی رفته و NFT ها را مصداق «قِیمی» و سایر توکن‌های تعویض‌پذیر را مصداق «مِثلی» برمی‌شمارد. «مثلی» به دارایی‌ای گفته می‌شود که موارد مشابه آن در بازار وجود دارد؛ به‌طوری‌که واحدهای آن عموماً قابلِ‌تعویض درنظر گرفته می‌شوند و اختلاف میان آن‌ها بسیار اندک است؛ مانند تلفن همراه، لباس و مواد غذایی. «قیمی» اجناس و دارایی‌هایی است که نمونه مشابه ندارد و هر مورد از آن قیمت منحصربهفرد خودش را داراست؛ مانند مارک خاصی از لباسی طراحی‌شده. تفاوت این دو در صورت ازبین رفتن و وارد شدن خسارت به دیگران است که در مثلی باید مثل را پرداخت کرد، اما در قیمی باید قیمت روز تلف را محاسبه و پرداخت نمود.
نویسنده در گام بعد به سراغ تطبیق قواعد شریعت بر این فناوری می‌رود. اگر اصول اساسی اسلام درباره مالیّت و مالکیت درNFT ها صدق کند، که جایز است؛ وگرنه نیست. این اصول اساسی عبارت‌اند از: (1) مالیّت داشتن: اینکه عقلا برای آن ارزش قائل باشند. (2) تقوّم: دارای قیمت و ارزش باشد. (3) منفعت مقصوده داشته باشد. (4) سوق‌دهنده به سمت اسراف و تبذیر نباشد.
او سپس به بیان انواعNFT ها اشاره دارد: هنر، بازی دیجیتالی، داده و اطلاعات، و بلیت‌فروشی.
نگارنده در پایان با تأکید بر ورود اندیشمندان اسلامی درزمینه به‌کارگیریNFT ها برای ترویج معارف اسلامی، استفاده از این فناوری را جایز می‌داند.
تهیه شده در دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی
نظر کاربران
