گفتگوی اختصاصی دفتر مطالعات اسلامی پژوهشگاه فضای مجازی با ابراهیم لودویک

محمد ابراهیم لودویک[1] تحصیلات خود را در رشته اقتصاد سیاسی بین‌المللی گذرانده و کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کاسل آلمان اخذ نموده است. او اصالتاً آمریکایی است که هم‌اکنون به‌خاطر اعتقادات ضد آمریکایی خود در خارج از آن زندگی می‌کند. وی در خلال تحقیقات خود در مورد اقتصاد، به بررسی اقتصاد اسلامی می‌پردازد و همین مسئله باعث گرایش او به اسلام می‌شود و نهایتاً وی در سال 2013 میلادی به دین مبین اسلام مشرف می‌شود.

از این پژوهشگر سه مقاله ژورنالیستی با عناوین ذیل منتشر شده است:

1. پیدای پنهان: چرا اقتصاددانان برتر درباره بیت‌کوین اشتباه می‌کنند؟
2. رستاخیز اتریوم؛ چرا برخی تحلیلگران اتریوم کوتاه‌مدتی هستند.
3. اتریش در بدهکاری عمیق فرومی‌رود؛ درخواست کمک از اتریوم و بلاک‌چین.

آقای لودویک دو کتاب با عناوین «من آرزو می‌کنم مردم بدانند: مقاله‌ها و مکاتبات درباره اسلام، آمریکا و تاریخ تفکر غرب» [2] و «اقتصاد اسلامی در عصر بیت‌کوین» را نیز به رشته تحریر درآورده است. ویژگی‌های منحصربه‌فرد کتاب «اقتصاد اسلامی در عصر بیت‌کوین» در مقایسه با سایر کتب موجود در این زمینه استفاده از آیات و روایات مرتبط با موضوع در بیشتر مباحث مطرح شده و پرداختن به جنبه‌های سیاسی اجتماعی رمزارزها است؛ هرچند نویسنده به دلیل عدم آشنایی کامل با معارف و مبانی فقه اسلامی، در برخی موارد تحلیل‌هایی ابتدایی ارائه کرده است که عمق لازم را ندارد.

به همین مناسبت حجت‌الاسلام علی مهربانی پژوهشگر دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی طی گفتگویی با وی به طرح پرسش‌هایی در حوزه اقتصاد اسلامی و بیت‌کوین پرداخته است.

• از اینکه وقت شریفتان را در اختیار ما گذاشتید، نهایت تشکر را داریم. به‌عنوان اولین سؤال بفرمایید از دیدگاه شما، عناصر تشکیل‌دهنده وحدت امت اسلامی چیست؟

مؤلفه‌های وحدت را می‌توان در سه مورد خلاصه کرد: (1) هویت: اسلام نخستین ملت یا امپراتوری بود که بر اساس مبنای چندقومی و با اعتقاد به «هویت» به‌جای «تبار» ظهور کرد. شرط اساسی هویت شهروندی اسلام، شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اکرم (ص) است؛ (2) آیین: ابزاری برای هماهنگ کردن جامعه و ایجاد پیوند میان مردم است. (3) پول: شاهد آن، حدیثی است که پنج رکن برای اسلام مشخص می‌کند و در آن به زکات که نظام اقتصادی اسلام است، اشاره کرده است و تحقق دو رکن اول به تحقق این بخش منوط می‌باشد. عَنْ النَّبِیِّ صَلَّی اللهُّ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسٍ عَلَی أَنْ یُعْبَدَ اللهُّ وَیُکْفَرَ بِمَا دُونَهُ وَإِقَامِ الصَّلَاهِ وَإِیتَاءِ الزَّکَاهِ وَحَجِّ الْبَیْتِ وَصَوْمِ رَمَضَانَ

در مرحله اول همیشه باید ایمان به خدا را یادآور باشیم؛ نمازهای روزانه ما را در این کار یاری می‌کند. گام طبیعی بعدی، مراقبت از جامعه، بقا، رشد و نگهداری از آن است. این مسئله به انرژی نیاز دارد و این انرژی را می‌توان از مال و پول به دست آورد که در اسلام از آن به «زکات» تعبیر می‌شود.

• باتوجه‌ به گفته‌های شما در مورد وحدت، نقش پول در اتحاد بین مسلمانان چیست؟

پول یکی از مهم‌ترین عواملی است که دولت‌ها را به ملت‌های خود متصل می‌کند، رفاه ملت مستقیماً به معنای رفاه مردم ساکن در کشور است. ارزهای ملی معمولاً به همین دلیل نمادهای ملی را به تصویر می‌کشند. اما باتوجه‌به مسئله جهانی‌شدن و گسترش ارتباطات بین ملت‌ها، وجود مرزها بین کشورها بی‌اهمیت شده است. درعین‌حال مرزهای جدیدی در حال شکل‌گیری هستند. با این نگاه درمی‌یابیم که ارز رمزنگاری شده تنها یک فناوری نیست بلکه نوعی سازمان اجتماعی است. این شکل از سازماندهی اجتماعی این واقعیت را نشان می‌دهد که ارزش پول برای هر یک از ما داخلی است و می‌توانیم این انرژی را با هم در شبکه‌هایی با تأثیر فوق‌العاده جمع کنیم.

بیت‌کوین از رایانه‌های تشکیل‌دهنده شبکه تشکیل نشده است، بلکه در واقع شبکه‌ای متشکل از افراد پشت رایانه است که همه انرژی خود را به سمت نگهداری شبکه هدایت می‌کنند. بیت‌کوین خود به‌شدت تحت تأثیر تفکر آزادی‌خواهانه است که بر نقش منافع شخصی در سازماندهی و هدایت فعالیت اقتصادی به نفع جامعه تأکید دارد. منافع شخصی در واقع قدرتمندترین محرک برای بشر است، اما بسیاری از اقتصاددانان با این تصور که انسان‌ها همیشه در جهت منافع شخصی خود رفتار می‌کنند دچار اشتباه محاسباتی شده‌اند. موفقیت بیت‌کوین نه‌تنها بر اساس منافع شخصی، بلکه بر اساس اعتقاد به هویت متحد کننده آن است. برای موفقیت بیت‌کوین هم تلاش بازیگران سود محور و هم کسانی که به پتانسیل بیت‌کوین برای ایجاد تغییرات مثبت اعتقاد دارند، ضروری است. بیت‌کوین افرادی را با موقعیت‌های جغرافیایی و پیشینه‌های قومی متفاوت دور هم جمع کرده است که همگی در جهت رسیدن به هدفی مشترک فعالیت می‌کنند و آن، ایجاد وحدت اقتصادی و استقلال است.

• بنا بر نظر بسیاری از فقها، بیت‌کوین همانند قمار است که این امر موجب تفرقه و نفرت می‌شود. باتوجه‌به نوسانات ارزش بیت‌کوین، نظر شما چیست؟ آیا فکر می‌کنید تجارت بیت‌کوین را می‌توان قمار دانست؟

ما نمی‌توانیم به‌صرف وجود برخی مشکلات، فناوری رمزارزها با قمار مقایسه کنیم. این نشان‌دهنده نقش حیاتی دانش است که می‌تواند ملاک مناسبی باشد که تعیین می‌کند یک عمل حلال است یا حرام.

وجه تمایز معامله قمار گونه و غرری با معامله حلال، در داشتن دانش و اطلاعات است. اگر شما درباره مقدار کالای مورد معامله آگاهی داشته باشی، معامله صحیح و حلال است، اما اگر آگاهی نداشتی و تخمینی معامله بکنی، حرام است. سرمایه‌گذاری در ارزهای رمزنگاری شده مشارکت در توسعه فناوری است که برای جامعه مفید است. وجود کلاهبرداری و رفتارهای غیراخلاقی در این فناوری کاربردهای مثبت آن را نفی نمی‌کند. سرمایه‌گذاری در ارز رمزپایه مکانیسمی است که به‌موجب آن ثروت از صاحبان جدید ارز رمزنگاری شده به کسانی که مدت طولانی‌تری صاحب این ارز هستند منتقل می‌شود. ازآنجاکه بسیاری از این دارندگان مسئولیت نگهداری و توسعه شبکه را بر عهده دارند، هرگونه خرید عملی است که از آنها پشتیبانی می‌کند. بااین‌حال، بر خلاف سهام، این ارز در برابر تورم مقاوم بوده و به‌خودی‌خود سودمند است.

• باتوجه‌به استدلال‌های شما، چرا اندیشمندان مسلمان علیه بیت‌کوین حکم صادر کرده‌اند؟

این به دلیل عدم درک شریعت نیست، بلکه به دلیل عدم درک خود فناوری و شرایط اقتصادی و سیاسی پیرامون این فناوری است.

• چه مشکلاتی در ارزهای بانک مرکزی وجود دارد که در ارز رمزنگاری شده وجود ندارد؟

سرقت: صدور ارز جدید، ثروت را از صاحبان کارگاه‌های تولیدی به بانک‌هایی منتقل می‌کند که از وام‌های پول مبتنی بر بهره گذران زندگی می‌کنند.

سود و بهره که ارزها به پشتوانه آن ها صادر می‌شوند.

انحصار: منحصر بودن معامله‌ها در استفاده از ارز رایج که می‌دانیم انحصار در قانون اسلامی جایز نیست.
چهره‌پردازی روی پول‌ها: معمولاً در هر کشور عکس رهبران و شخصیت‌های مهم را روی سکه یا اسکناس چاپ می‌کنند. توجه زیاد به آن ها و اینکه مردم به این سمت متمایل می‌شوند که تأمین مالی زندگی و روزی ما از جانب این اشخاص است، با فرهنگ اسلامی سازگاری ندارد.

افزایش قدرت احزاب در جهت انجام کارهای مغایر با دین و فرهنگ اسلامی، مثل تقویت روزافزون دلار که نتیجه آن، اشغال فلسطین و ارتکاب جنایت‌های ضدبشری در سراسر دنیاست.

تقسیم مردم: تقویت ارزهای ملی سبب ازبین‌رفتن هویت اسلامی و تکیه بیشتر به قومیت می‌شود.
آسیب‌پذیر بودن: ارزهای فیات در معرض سوءمدیریت هستند.

اجبار و عدم اختیار: دولت‌ها مردم را وادار به استفاده از این ارزها می‌کنند؛ درحالی‌که طبق قوانین اسلام، معاملات تجاری باید کاملاً داوطلبانه باشد.

• به نظر شما، نظام اقتصادی ایده‌آل اسلامی چیست؟

به نظر من در سیستم ایده‌آل اسلامی، انگیزه ایجاد پول برای دستیابی به سه هدف است: (1) امنیت سیستم، مانند بیت‌کوین؛ (2) سلامت و بهره‌وری کلی اقتصاد، مانند امور مالی معمولی؛ (3) دستیابی به استانداردهای اخلاق اسلامی.

باتوجه‌به تحقیقاتی که من تاکنون درباره پروتکل‌های اجماع[3] انجام داده‌ام به نظر می‌رسد یک سیستم مبتنی بر شهرت می‌تواند امیدوارکننده‌ترین روش اجماع باشد البته با درنظرگرفتن اولویت‌های قوانین اسلامی و نیازهای منحصربه‌فرد جوامع مسلمان.

در پایان از وقتی که برای پاسخ به سؤالات ما قرار دادید، سپاسگزاریم.