گروه مطالعات اخلاقی فضای مجازی پژوهشگاه در راستای گفتگو با نخبگان این حوزه این بار به گفتگویی با ایشان در خصوص چارچوب‌های بنیادین شناختی در اخلاق فضای مجازی نشسته است.
حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا تحصیل‌کرده درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه، دارای مدرک تحصیل‌کرده درس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه، دارای مدرک دکتری حکمت متعالیه و کلام از دانشگاه تربیت مدرس و عضو هیئت علمی، رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی و مدیر قطب فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که از متخصصان حوزه معرفت‌شناسی می‌باشد. گروه مطالعات اخلاقی فضای مجازی پژوهشگاه در راستای گفتگو با نخبگان این حوزه این بار به گفتگویی با ایشان در خصوص چارچوب‌های بنیادین شناختی در اخلاق فضای مجازی نشسته است که خلاصه‌ای از این گفتگو در ادامه از نظر می‌گذرد:
دکتر قائمی‌نیا در این گفتگو اظهار داشت: یکی از موضوعات مهم در بحث اخلاق فضای مجازی ارتباط اخلاق سکولار با فضای مجازی است. یکی از مشکلات دنیای امروز این است که اطلاعات به‌جای معرفت نشسته است. معرفت یعنی باور صادق موجه؛ در حالی که اطلاعات هیچ‌یک از این خصوصیات را ندارد. در عصر فضای مجازی تبین مذکور در آیه نبأ
[1] دیگر هویت خود را از دست داده است. با گسترش فضای مجازی و تغییر معنای معرفت، چارچوب‌هایی می‌رود و چارچوب‌های جدیدی می‌آید. برای ارائه دستورالعمل باید این چارچوب‌های جدید را در نظر گرفت. حتی در بحث شرع نیز تنها با فقه و آوردن احکام شرعی مشکل فضای مجازی حل نمی‌شود. باید چارچوب‌های فقهی کشف شود. در اخلاق نیز به طریق اولی همین اتفاق باید بیفتد و بحث‌های بنیادی‌تری شکل بگیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: اخلاق اسلامی در طول تاریخ خود سه مرحله داشته است: اخلاق فضیلت (مانند ابن مسکویه در تهذیب الاعراق، خواجه نصیر در اخلاق ناصری، ...)، اخلاق مأثور (ابوطالب مکی در قوت القلوب، غزالی در احیاء العلوم که البته ساختار عرفانی نیز دارد) و مرحله سوم دوره جدیدی است که استارت آن را ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن کریم زده است. این مرحله است که به درد دنیای امروز و فضای مجازی می‌خورد. او با ابزار معناشناختی به سراغ آیات اخلاقی رفته است، مانند این که فضائل ناشی از ایمان است و رذائل ناشی از کفر. در حوزه فضای مجازی نیز باید چارچوب‌های اصلی کشف و در این فضا استفاده شود. نقص کار ایزوتسو این بوده که اولا از معناشناختی قدیم استفاده کرده است و ثانیا این کار را تنها در مورد آیات قرآن انجام داده است؛ در حالی که در مورد روایات نیز می‌توان آن را انجام داد، مانند انجام کار معناشناختی بر روی محجه البیضاء فیض کاشانی. مباحث بنیادی کاربردی در اخلاق چنین مواردی است. مباحث بنیادی اولی مانند اصالت وجود و وحدت وجود به طور مستقیم به کار فضای مجازی نمی‌آید؛ بلکه باید از این مبانی بنیادین، چارچوب‌ها را استخراج کرد، چارچوب‌هایی مطابق با خصوصیات فضای مجازی بی‌زمانی و بی‌مکانی.
مدیر قطب فلسفه دین افزود: متن در علم نشانه‌شناسی با متن در فضای مجازی یکی است؛ یعنی بسته‌بندی منسجم از اطلاعات که بخش ظاهر آن پیدا و بخش بزرگ آن پنهان است. بخش‌های پنهان را باید با ابزارهای نشانه‌شناسی کشف کرد. برای حل بنیادین مشکلات فضای مجازی باید چنین کرد. به عنوان مثال باید ارتباط استعاره‌ها با فضای مجازی اعم از استعاره‌های اخلاقی و اعتقادی را کشف کرد. تأثیر استعاره‌ها در فضای مجازی بسیار مهم است. هر چیزی از جمله فضای مجازی با استعاره جلو می‌رود. زبان فضای مجازی و زبان کاربران بسیار مهم است. این زبان با زبان فضای حقیقی تفاوت دارد و آثار متفاوتی نیز می‌تواند داشته باشد. بسیاری از امور بین فضای مجازی و حقیقی چنین تفاوتی دارد. به عنوان مثال کاستلز می‌گوید بهار عربی تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت و به همین علت هم شکست خورد؛ زیرا در فضای مجازی رهبری وجود ندارد. لذا باید مفاهیم و استعاره‌های موجود در فضای مجازی بازتعریف و چارچوب‌های جدید فضای مجازی برای اخلاق روشن شود.
[1] یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَیٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ (حجرا/ ت۶)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر فاسقی برایتان خبری آورد، نیک وارسی کنید، مبادا به نادانی گروهی را آسیب برسانید و [بعد،] از آنچه کرده‌اید پشیمان شوید.
نظر کاربران
