دهمین کارگاه آموزشی با موضوع «آینده‌پژوهی فضای مجازی» توسط حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد کوهی پژوهشگر آینده‌پژوهی و مدرس حوزه و دانشگاه، در سالن جلسات این دفتر برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فضای مجازی،
حجت‌الاسلام کوهی در روز اول این کارگاه به تعریف مختصری از آینده‌پژوهی پرداخت و گفت:
«آینده‌پژوهی در پی شناسایی، ابداع، ارائه، آزمون و ارزیابی آینده‌های ممکن و محتمل است تا بر پایه ارزش‌های جامعه، آینده‌ای مرجح را انتخاب و برای پی‌ریزی ساخت مطلوب‌ترین آینده، کمک کند.»
وی در ادامه به بررسی «روندپژوهی و پیامدپژوهی روندهای اصلی مؤثر بر آینده فضای مجازی» پرداخت و گفت:
انواع گوناگونی از مدل‌ها و الگوهای آینده‌پژوهی وجود دارد که در این کارگاه بر اساس الگوی تجزیه و تحلیل لایه‌ای علّی
(Causal Layered Analysis)، و یا به طور خلاصه «
CLA» به آینده‌پژوهی فضای مجازی می‌پردازیم. این مدل از آینده‌پژوهی، از نوع روش‌های انتقادی مطالعات آینده است که خود را درگیر آشکار ساختن مفروضات ضمنی تفکر آینده‌پژوهی می‌سازد.
وی افزود:
«چالش اصلی در این کارگاه، اجرای این روش به گونه‌ای است که طی رفت‌وبرگشت بین لایه‌های تحلیل، راه‌های متفاوتِ شناخت گشوده شود
. برخلاف تجزیه و تحلیل روندها، سناریوها و پس‌نگری و ... که بر جنبه‌های افقی و فضایی تمرکز دارند، «تحلیل لایه‌ای علّی» ابعاد عمودی را که به‌عنوان «لایه‌ها» تلقی می‌شوند، در نظر می‌گیرد.
حجت‌الاسلام کوهی با برشمردن چهار مزیت برای این روش، ادامه داد: «افزایش غنای سناریوها»، «شمول تنوع بالایی از روش‌ها بین مشارکت‌کنندگان»، «توانایی برقراری ارتباط با طیف وسیع‌تری از مخاطبان عمومی» و «بررسی عمقی مسائل» از مزایای این روش تحلیل آینده است.»
وی به تبیین دو فرضیه کلیدی در روش تحلیل لایه‌ای «
CLA» پرداخت و گفت:
«پیش‌فرض اول این است که ما چگونه یک مشکل را چارچوب‌بندی می‌کنیم، این پیش‌فرض، راه‌حل سیاستی و بازیگران مؤثر در ایجاد تحول را تغییر می‌دهد. در پیش‌فرض دوم سطوح مختلفی از واقعیت و روش‌های شناخت وجود دارد. در حالی که اکثر فرایندهای حل مسائل متداول بر لایه افقی تمرکز می‌کنند (مشکل چیست؟ راه‌حل چیست؟ چه کسی می‌تواند آن را حل کند؟ از کجا می‌توان اطلاعات بیشتری در مورد این مشکل دریافت کرد؟)، «
CLA» شامل ابعاد عمودی برای حل مسئله است. «
CLA» در حالی که ارزش تمرکز افقی را نادیده نمی‌گیرد، از آن به‌عنوان راهی برای گسترش تجزیه و تحلیل در لایه‌های مختلف عمودی از طریق توسعه سناریو استفاده می‌کند
.»
در روز دوم کارگاه
«آینده‌پژوهی فضای مجازی»، حجت‌الاسلام کوهی به
«تحلیل لایه‌ای علّی در مورد مسائل اصلی فضای مجازی» پرداخت و گفت: تحلیل لایه‌ای علی، چهار لایه از تحلیل را در برمی‌گیرد؛ لیتانی
(Litany)، علل اجتماعی
(SocialCausal)، گفتمان/جهان‌بینی
(Worldview) و استعاره/اسطوره
(Myth/Metaphor).
وی ادامه داد:
«لیتانی واضح‌ترین و قابل دیدنی‌ترین سطح است که نیاز به توانایی تحلیلی بالایی ندارد
. به راحتی باور می‌شود و به ندرت مورد سؤال قرار می‌گیرد
. این سطح شامل روندهای کمی مسئله است و اکثراً برای مقاصد سیاسی استفاده و عموماً در سطح اخبار رسانه‌ای ارائه می‌شود
. برای مثال لیتانی می‌تواند بیکاری در جامعه، مشکلات بوم شناختی سیاره زمین یا فزونی ترافیک در شهر باشد
. نتیجه ارائه مسئله در سطح لیتانی هم، غالباً نوعی احساس ناامیدی
)چه می‌توانم بکنم؟
(یأس و بی‌حسی
)هیچ کار نمی‌توان کرد!) و فرافکنی است.
)چرا کاری در این باره انجام نمی‌دهند؟)»
دکتر کوهی در توضیح لایه دوم گفت:
«سطح دوم، علل اجتماعی مانند مسائل اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و عوامل تاریخی را در بردارد. (کاهش تعداد تولدها، کاهش قوام خانواده، مهاجرت و ...). این سطح در واقع شامل تفاسیری است که برای داده‌های کمی ارائه می‌شود
. این قبیل تحلیل‌ها اغلب توسط مؤسسات سیاست‌گذار و به‌عنوان مقالات تحلیلی در نشریات و سایت‌ها ارائه می‌شود
. این سطح برای توصیفات تکنیکی و تحلیل‌های آکادمیک مناسب است که داده‌ها مورد سؤال قرار می‌گیرند. نقش دولت و سایر بازیگران در این سطح بررسی می‌شود.»
وی در تبیین لایه گفتمان و جهان‌بینی خاطرنشان کرد:
«این سطح، دغدغه ساختار و گفتمان یا جهان‌بینی پشت آن را دارد. (مثلاً رشد جمعیت و دیدگاه تمدنی نسبت به خانواده، افزایش قدرت زنان، کمبود امنیت اجتماعی و...) هدف از این سطح، یافتن ساختارهای عمیق‌تر اجتماعی، زبانی و فرهنگی است
. تشخیص پیش‌فرض‌های عمیق‌تری که پس‌زمینه موضوع هستند، به‌اندازه تلاش برای بازنگری مشکل، حیاتی است
. در این مرحله می‌توان کشف کرد که چگونه گفتمان‌های مختلف
)اقتصادی، مذهبی، فرهنگی
( ، بیش از علل و عوامل یا عمل می‌کنند، بلکه می‌توان گفت که مشکل را از اساس تشکیل می‌دهند
. بر اساس گفتمان‌های مختلف، نقض سناریوهای مختلف در اینجا می‌تواند اتفاق بیفتد.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین کوهی در توضیح لایه عمیق این الگو اظهار داشت:
«لایه چهارم تحلیل مربوط به سطح استعاره و اسطوره است
. این سطح مشتمل بر روایت‌های عمیق، طرح‌واره‌های جمعی، ابعاد ناخودآگاه و اغلب برانگیزاننده مشکل یا پارادوکس است. این سطح، تجربه‌های احساسی برای جهان‌بینی فراهم می‌کند
. زبانی که در اینجا استفاده می‌شود، کمتر تخصصی است و بیشتر دغدغه تحریک و ایجاد تصویرهای ذهنی را دارد
. این سطح ریشه پرسش است؛ البته پرسشگری، محدودیت‌های خود را در اینجا درک می‌کند زیرا چارچوب پرسش باید وارد چارچوب‌های فهم استعاره‌ای شود
.»
لازم به ذکر است در انتهای مباحث آموزشی این کارگاه، مسائل نظارت، امنیت و آموزش فضای مجازی با الگوی تحلیل لایه‌ای علی به‌صورت کار جمعی و گروهی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و هر گروه به بیان نتایج به‌دست‌آمده از این تحلیل پرداختند.
نظر کاربران
