مروری بر چهارمین جلسه درس خارج فقه «رمزارزها و بیت‌کوین» آیت الله مروی

آیت الله مروی در ابتدا به توضیح چگونگی ایجاد پول الکترونیک پرداخت و اظهار کرد: در مبادله و تجارت با اسکناس بشر دچار مشکلاتی شد؛ شمارش و انتقال اسکناس علی الخصوص در معاملات بزرگ، یک معضل جدی بود. برای تسهیل این نوع معاملات، پرداخت پول الکترونیکی معمول شد. البته تعبیر به پول الکترونیک یک تعبیر تسامحی بود چرا که دریافت و پرداخت آن الکترونیک است نه خود پول.

وی بررسی فقهی پول‌های الکترونیکی را نیازمند حل یک مساله عنوان کرد و گفت: در برخی از قراردادها و معاملات، قبض و گرفتن یا شرط صحت است، یا شرط لزوم است و یا شرط صحت تصرف، مثلا در وصیت، رهن، هبه و امثال اینها قبض به یکی از انحاء مذکور دخالت دارد. حال در مورد نقل و انتقال الکترونیکی این سوال مطرح است که آیا نقل و انتقال الکترونیک مصداق عمل قبض هست یا نه؟

آیت الله مروی ادامه داد: برخی از مراجع و علما نظرشان این است که پولی که به حساب یا کارت دیگری واریز می شود تا برداشت نکرده قبض صورت نمی گیرد نتیجه ی این فتوا آن است که در صورت واریز با کارت به کارت کردن خمس تا ارباب خمس یا مرجع برداشت نکنند وی حق تصرف در اموال را ندارد. البته نظر ما این است که در این موارد قبض صدق می‌کند چرا که قبض یعنی مال را در اختیار او قرارد دهیم تا بتواند در آن تصرف کند و واریز پول به صورت کارت به کارت و مبادلات تجاری الکترونیکی از مصادیق قبض هستند.

رمز ارزها و اقسام آن

وی با توضیح این مقدمات وارد مباحث رمزارزها شد و گفت: در سالهای اخیر پولی به نام رمز ارزها پیدا شده است که ذاتا با اسکناس‌های بانکی و مراحل گذشته پول، کاملا متفاوت است. یک هویت جدید و ساز و کار متفاوتی نسبت به باقی ارزها دارد و دارای اقسامی است و در مرحله اول به تعریف آن می‌پردازیم، سپس اقسام مهم و بعد از آن آثار شرعی آن‌ها را بررسی می کنیم.

تعریف رمزارزها و خصوصیات آن

آیت الله مروی در تعریف رمزارزها خاطر نشان کرد: رمز ارز دارائی دیجیتالی است که در تولید واحدها و نقل و انتقال آن از تکنیک رمزگذاری استفاده می‌شود و غالبا به صورت غیر متمرکز تولید و مبادله می‌شود.

در تعریف سه خصوصیت وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد؛ خصوصیت اول این است که ارزها و پول‌ها اکثریت قریب به اتفاقشان محسوس و از اجناس ملموس ساخته شده است، ولی رمز ارز یک دارائی است که تولید و هویتش رمزنگاری است و هویت ملموسی ندارد. خصوصیت دوم نیز این است که نقل انتقالش هم از طریق رمز نگاری است و نقل و انتقال حقیقی ملموس، مثل اسکناس ندارند.

وی در توضیح خصوصیت سوم اظهار داشت: در تعریف رمزارزها از واژه ی غالبا غیرمتمرکز استفاده کردیم و خصوصیت دیگر این رمزارزها غیرمتمرکز بودن اغلب آن هاست. برای درک بهتر این خصوصیت توضیح دو نکته ضروری است؛ نکته اول اینکه در هر کشوری برای انتشار پول و خلق پول، یک مرکزیت متمرکزی به نام بانک مرکزی وجود دارد که همه ارزها منتهی به آن می‌شود. نکته دوم این که نقل و انتقال منابع و پول‌ها در ارزهای سنتی الکترونیک به واسطه یک واسط مشخص(بانک، موسسه اعتباری و...) انجام می شود. و این نوع تبادل با واسطه در بین کشورها نیز وجود دارد.

آیت الله مروی با توضیح این دو نکته در مورد ارزها به خصوصیت سوم رمزارزها اشاره کرد و گفت: در رمز ارزها چنین واسطیتی وجود ندارد یعنی غالبا نشر این پول که به معنای استخراج این ارز است در حقیقت توسط خود مردم با یک مکانیزمی انجام شده که یک نظارت عمومی در آن وجود دارد و به همین دلیل در بسیاری از رمزارزهای مجازی، تولید، استخراج و مبادله آن‌ها نیاز به یک نهاد متمرکز ندارند.

تهیه شده در دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی