راهبرد‌پژوهی/ توبر، تجربه کوتاه چینی‌ها از اینترنتی آزادتر

محتوای منتشر شده در این نوشتار، لزوما بازتاب دهنده دیدگاه مرکز ملی فضای مجازی نیست.

حرکت شتابان چینی‌ها از رونوشت‌برداری صِرف از فن‌آوری‌های سایبری به سوی کسب دانش و جایگاه در این عرصه همانند در اختیار گرفتن زیرساخت‌های اینترنت و مخابرات جهانی، کشورهای غربی را نسبت به ظهور رقیبی قدرت‌مند در این میدان به هراس افکنده است. نمونه این هراس را شاید بتوان در اقدام اخیر دولت‌های آمریکا و انگلستان در ممنوعیت استفاده از تجهیزات زیرساختی ارتباطی شرکت فن‌آوری چینی هوآوی[1] مشاهده نمود.

به دنبال انتشار نرم‌افزار جدیدی با نام "توبر[2]" که به مثابه وی‌پی‌ان به کاربران چینی فرصت دسترسی به وب‌گاه‌های غیرچینی، تحت شرایط خاص را می‌دهد؛ اندیشکده بورکینگز[3] قرائتی آمریکایی تحت عنوان «توبر، تجربه کوتاه چینی‌ها از اینترنتی آزادتر» ارائه داده تا تلاش آمریکایی‌ها برای جلوگیری از قدرت‌گیری ضلع سوم در منازعات سایبرنتیک فضای مجازی را در دنیای گفتمان نظری خود، تداوم دهد.

به باور بروکینگز، توبر، تلاش دولت چین برای کنترل اطلاعاتیِ فضای سایبری این کشور است؛ اما نه در راستای هدفی مثبت، بلکه «هدایت افکار عمومی» و استفاده از دستگاه عظیم تبلیغات و رسانه‌های حزبی-دولتی جهت شکل دادن به درک افراد از واقعیت؛ رویکردی که به ثبات حکومت منجر می‌شود.

نهم اکتبر سال میلادی جاری، یکی از سازمان‌های زیرمجموعه بزرگ‌ترین شرکت امنیت سایبری چین، «Qihoo 360» با نام «Shanghai Fengxuan»، نرم‌افزار توبر را منتشر کرد. مؤسس این شرکت، کارآفرینی با نام ژو هونگی[4] است. ژو نماینده سازمان مشاوره سیاسی مردم چین[5]، عالی‌ترین نهاد مشاوره سیاسی چین است؛ امری که شائبه دولتی بودن توبر را افزایش می‌دهد.

این نرم‌افزار اندرویدی امکان دسترسی به محتواهای خارج از محدوده دیواره‌آتش بزرگ را برای کاربران فراهم می‌کند، محتواهایی از قبیل وب‌گاه‌های فیلترشده گوگل، یوتیوب، توییتر، فیس‌بوک، اینستاگرام و نت‌فلیکس.

راه‌اندازی توبر با موجی از استقبال در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی چینی روبرو شد؛ ظرف 24 ساعت اولیه، نزدیک به پنج میلیون نفر آن‌را نصب کردند. اما چیزی از ابرازات هیجانی در مورد معرفی توبر نگذشته بود که کاربران چینی فهمیدند دسترسی به سرویس‌های خارجی از طریق توبر با اعمال محدودیت در محتوای آن‌ها همراه خواهد بود. هم‌چنین 10 اکتبر، یک روز بعد از معرفی، توبر از فروشگاه‌های اپلیکیشن[6] ناپدید شد.

توبر تابع قوانین کنترل اطلاعات چین بود. براساس قوانین توبر در صورتی که کاربر اقدام به جست‌وجو یا انتشار محتوایی مغایر با «هفت اصل اساسی[7]» یا «نُه مورد ممنوعه[8]» کند، فعالیت‌های او ثبت[9] و گزارش خواهند شد. هفت اصل اساسی مجموعه دستورالعمل‌های منتشرشده توسط اداره فضای مجازی چین هستند که شاخص‌های مغایرت محتوا با قوانین را تعریف می‌کنند و نُه مورد ممنوعه خلاصه‌ای از «مقررات اجراییِ نام کاربریِ کاربران اینترنت» را شامل می‌شود.

از نظر برخی، توبر پیشرفت بزرگ چین در زمینه مدیریت اطلاعات بود. خانم «ریتا بای یونی[10]»، خبرنگار خبرگزاری دولتی چینی «گلوبال تایمز[11]»، با تمجید از توبر، گفت:

«[اینگونه می‌توان] بنگاه‌های انتشار اخبار یا تبلیغات جعلی مانند «ایپاک تایمز[12]» را سانسور کرده [و از سرویس‌های توییتر، فیس‌بوک و گوگل نیز استفاده کرد].»

در نقطه مقابل، افراد دیگر با توجه به الزام تایید هویت از طریق کد ملی و شماره تلفن برای استفاده از توبر، برخورد محتاطانه‌تری در مورد آن داشتند.

در بخش پایانی مقاله بروکینگز، سه مزیت توبر برای دولت چین اینگونه عنوان شده است: باز شدن هرچه بیشتر دست حزب حاکم برای پاسخ به تقاضای چینی‌ها به خصوص متخصصان جوان جهت دسترسی بیشتر به اینترنت جهانی؛ فراهم‌سازی ابزاری دیپلماتیک برای کاهش فشارهای بین‌المللی مبنی بر بسته بودن فضای دیجیتال چین؛ و بهبود تامین منافع و مواضع خارجی چین در اینترنت آن سوی دیواره‌آتش بزرگ.

از نگاه بروکینگز معرفی چنین ابزاری نشان می‌دهد که دیواره‌آتش بزرگ می‌تواند جای خود را به «فیلتر بزرگ[13]» بدهد و میراث اصلی توبر تصویری اجمالی از آینده‌ای در چین بود که خواهد آمد.

گزارش تفصیلی مربوط به این یادداشت کوتاه را به زودی از کتابخانه تخصصی پورتال پژوهشگاه فضای مجازی دریافت کنید.

نگارنده: مصطفی بازوند (پژوهشگر حوزه فضای مجازی)
تهیه شده در روابط عمومی پژوهشگاه فضای مجازی