آنارشیست‌ها و فضای مجازی

کریپتو-آنارشیسم^[1] تحققی از آنارشیسم در فضای مجازی است^[2] که البته دارای تفاوت‌هایی با رویکرد‌های آنارشیستی کلاسیک و مدرن دارد. کریپتو از واژه یونانی κρυπτός مشتق شده و به معنای «پنهان» و «مخفی» است. بنابراین کرپیتو-آنارشیسم به لحاظ واژه‌شناختی و لغتی، به معنای «آنارشیسمِ پنهان» است؛ اما در عمل این عنوان بر مجموعه فعالیت آنارشیست‌ها در فضای مجازی با بهره نرم‌افزار‌های رمزنگاری اطلاق می‌شود. تیموتی می^[3] در باب ابعاد این نگرش می‌نویسد:

«همان‌طور که ماشین چاپ به نحو قابل توجهی مناسبات قدرت در قرون وسطی را تغییر داد، روش‌های رمزنگاری ماهیت سیاست، شرکت‌ها و زیرساخت‌های حکومتی و نقش آن‌ها در مبادلات اقتصادی را دگرگون می‌کند ... ما بر این باوریم که رمز‌نگاری قدرت‌مند به کاهشِ قدرت دولت ^[4]و یا حتی فروپاشی تقریباً کامل آن می‌انجامد. ما معتقدیم که با بسط رمزنگاری به فضای مجازی، و ایجاد ارتباطات امن، پول دیجیتال، ناشناسی و شبه‌ناشناسی و دیگر تعاملاتی که به واسطه رمزنگاران انجام می‌شود، ماهیت روابط اقتصادی و اجتماعی عمیقاً تغییر خواهد کرد.»^[5]
کریپتو-آنارشسیت‌ها، چنان‌که در اعلانیه موجودیت آن‌ها به قلم تیموتی می آمده‌است^[6]، بر این باورند که نرم‌افزار‌های رمزنگاری، با ارایه ظرفیت‌های لازم برای فعالیت‌های ناشناس^[7] در تعاملات برخط، می‌توانند آزادی بیان^[8]و آزادی تجاری^[9] را به ارمغان آورند. آن‌ها در ضمن فعالیت‌های خود برای بدست آوردن آزادی سیاسی و اقتصادی، برای حفاظت از حریم شخصی، افزایش ایمنی و محرمانگی و فرار از پیگردهای حقوقی و امنیتی هنگام ارسال و دریافت اطلاعات از شبکه‌های رایانه‌ای از نرم‌افزار رمزنگاری بهره می‌برند. در واقع ایشان با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای رمزنگار که هویت و مکان فرد را محفوظ نگه داشته و آثاری از اطلاعات رد و بدل شده او باقی نمی‌گذارد، پیگیری‌های حقوقی و امنیتی حاکمیت را با چالش‌ مواجه می‌کنند. به تعبیر دیگر، کریپتو-آنارشیسم به دنبال ایجاد و بهره‌گیری از زیرساخت‌های اطلاعاتی که است به لحاظ فنی به حکومت‌ها و نهاد‌های تمامیت‌خواه اجازه نمی‌دهد تا به اطلاعاتِ شخصی افراد مشارکت‌کننده در بستر شبکه دست یابند.

انگیزه‌های کریپتو-آنارشیست‌ها از این قرار است: انگیزه نخست و اصلی آن‌ها دفاع از حریم شخصی افراد در برابر نظارت‌های^[10] معطوف به ارتباطاتِ شبکه‌ای رایانه‌ای است. هدف دوم آن‌ها مقابله با سانسور، به خصوص سانسور در اینترنت، است که علاوه اجازه به کاربران برای اظهار دیدگاه‌های مختار، به گردش آزادانه اطلاعات نیز کمک می‌کند، چرا که نرم‌افزارهای رمزنگاری به انتشار و خوانده شدن اطلاعات به صورت ناشناس کمک می‌کند. هدف سوم کریپتو-آنارشیست‌ها، ایجاد و مشارکت در اقتصادی است که از نظام‌های مالی و بانکی رهایی یافته و فضای بیشتری برای نهان‌خواهی و ناشناسی فراهم می‌کند. در همین زمینه باید به نقش و جایگاه رمز‌ارز‌های دیجیتال مثل بیت‌کوین^[11] یا سرویس هایی نظیر Silk Road یا Black Market Reloaded که با کمترین مداخلات قانونی و حقوقی، اجازه مبادله سرمایه و کالا را فراهم می‌کنند، توجه کرد.^[12] برای مثال، به باور کریپتو-آنارشیست‌ها، قرار‌دادهای هوشمند بلاک‌چین، نیاز به عنصر سوم (یعنی نهاد‌های دولتی) در تعاملات بین‌فردی را از بین می‌برد؛ از این روی، هوشمندی قرارداد‌های بلاک‌چین خود به جای لویتانِ توماس هابز^[13] می‌نشیند. بنابراین در اینجا با گونه‌ای از نظارت روبرو هستیم که به جای نهاد‌های حاکمیتی توسط فناوری اِعمال می‌شود. روشن است که در این فضا برخی از کارکرد‌های مالی حکومت مثل اخذ مالیات با چالش‌هایی مواجه خواهد شد.

نکته مهم و قابل توجه این است که کریپتو-آنارشیست‌ها لزوماً با همه دیدگاه‌های آنارشیستی کلاسیک و مدرن موافق نیستند. درست است که هر دو گروه آرمان‌های نظیر آزادی سیاسی و خلع مرجعیت‌های سیاسی با قدرت متمرکز را دنبال می‌کنند، اما در بین آن‌ها تفاوت‌هایی نیز دیده می‌شود. برای مثال در حالی که آنارشیست‌ها عموماً دیدگاهی چپ دارند و آرمان‌های سوسیالیستی و ضدسرمایه‌داری را دنبال می‌کنند، کریپتو-آنارشیست‌ها به دنبال بازار و رقابت آزاد هستند. بنابراین دیدگاه‌های اقتصادی آنان متفاوت از عموم آنارشیست‌هاست.


نگارنده: امیررضا باقرپورشیرازی (سرپرست گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه فضای مجازی)