جایزه مصطفی (ص)، فرصت بهره‌گیری از ظرفیت‌های سایبری برای دفاع از مقدسات اسلامی

توهین به مقدسات اسلامی در آمریکا و کشورهای اروپایی، که معمولاً در چارچوب پروژه‌های اسلام‌هراسانه و اسلام‌ستیزانه انجام می‌شوند، موضوع جدیدی نیست و به دفعات در سال‌های اخیر در این کشورها اتفاق افتاده است. غالباً، پس از وقوع اقدامات توهین‌آمیز، مقابله با آنها مورد توجه مسلمان قرار می‌گیرد و مجموعه‌ای از اقدامات نظیر صدور بیانه‌های دیپلماتیک در محکومیت اقدامات موهن، برگزاری راهپیمایی‌های اعتراضی و به راه انداختن پویش‌های تحریم محصولات ساخت شرکت‌های مرتبط با اشخاص توهین‌کننده انجام می‌شود. اغلب، واکنش‌های مسلمانان نسبت به اهانت‌های صورت گرفته آمیزه‌ای از اقدامات ناهماهنگ، نامنسجم و مقطعی بوده و نتوانسته است به شکل موثری مانع از تکرار اهانت‌ها به مقدسات اسلامی شود. این در حالی است که برای ایجاد نوعی رژیم بازدارندگی[1] و فراتر از آن، نوعی رژیم پیشگیری[2] در برابر توهین‌کنندگان بالفعل و بالقوه به مقدسات اسلامی و فراتر از آن، پروژه‌های اسلام‌هراسی و اسلام‌ستیزی، ضروری است ترکیبی از اقدامات سخت، نیمه‌سخت و نرم هماهنگ، منسجم و مستمر مورد استفاده قرار گیرد.

اعطای جایزه مصطفی (ص) نمونه‌ای از اقدامات نرمی است که می‌تواند با نشان دادن جایگاه و اهمیت علم در قرآن کریم و سیره رسول اکرم (ص) به شکل‌گیری و اشاعه تصویری حقیقی از دین اسلام و پیامبر اعظم (ص) کمک قابل ملاحظه‌ای کند. این جایزه هر دو سال یک بار به دانشمندان و پژوهشگران برجسته جهان اسلام در چهار حوزه «علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «علم و فناوری زیستی و پزشکی»، «علم و فناوری نانو» و «تمام زمینه‌های علم و فناوری» اعطا می‌شود، که اثری نوآورانه در مرزهای دانش و در حوزه‌های علم و فناوری ارایه کرده باشند و زمینه بهبود زندگی بشریت را فراهم کنند. برگزاری جایزه‌ای در حوزه علم و فناوری در سطح جهانی توسط ایران، تحت عنوان جایزه مصطفی (ص)، در سال 1391 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

اگرچه در ابتدا، راه‌اندازی این جایزه توسط پارک علم و فناوری پردیس انجام شد، اما پس از مدتی بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) برگزاری این جایزه را به عهده گرفت. بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) با هدف توسعه علم و فناوری در جهان اسلام با مشارکت حداکثری امت اسلامی، جامعه‌ی خادم المصطفی (ص) را تشکیل داده و با بهره‌مندی از ظرفیت‌های وقف و نذر و در قالب تامین مالی جمعی اقدام به جذب، ساماندهی و هدفمند کردن منابع نیک‌اندیشان حوزه علم و فناوری در راستای نیل به اهداف مدنظر کرده است. صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری جایزه علمی و فناوری پیامبر اعظم که در سال 1394 تاسیس شده نهاد تامین مالی بنیاد مصطفی (ص) است و چشم‌انداز آن «تبدیل شدن به بزرگترین نهاد سرمایه‌گذاری توسعه علم و فناوری در جهان اسلام» است.
به رغم این که تا کنون تنها سه دوره از برگزاری جایزه مصطفی (ص) می‌گذرد، جهان‌گیری بیماری کووید-19 فرصتی ارزشمند برای معرفی جایزه مذکور و تبیین اهمیت و جایگاه علم در اسلام به جهانیان را فراهم کرده است. دکتر اوگور شاهین[3] که سومین دوره برگزاری در سال 2019 به خاطر «طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضد سرطان بر پایه mRNA بر اساس موتاسیون هر بیمار»، موفق به دریافت جایزه مصطفی (ص) در حوزه «علم و فناوری زیستی و پزشکی» شده بود (تارنمای جایزه مصطفی، 2019)، موفقیت قابل ملاحظه‌ای در ساخت واکسن ضد کووید-19 با استفاده از همین روش کسب کرده است.

دکتر شاهین متولد سال 1965 در شهر اسکندرون ترکیه است. وی که در آلمان در رشته پزشکی تحصیل کرده، اکنون استاد ایمنی‌شناسی[4] دانشگاه یوهانس گوتنبرگ ماینتس[5] است. او و همسرش، اوزلم تورچی که وی نیز در خانواده‌ای از مهاجران ترکیه‌ای در آلمان به دنیا آمده است، بنیان‌گذار شرکت اروپایی بایواِن‌تِک[6] هستند. این شرکت در همکاری با شرکت معظم دارویی آمریکایی فایزر[7] مشغول ساخت واکسن ضد کووید-19 است. چندی پیش، این دو شرکت اعلام کردند که واکسن تولیدی آنها ایمن است و اثربخشی 95 درصدی در مقابله با کووید-19 را کسب کرده است (توماس[8]، 2020). اگرچه، تا کنون، دریافت جایزه مصطفی (ص) مهم‌ترین افتخار علمی در رزومه دکتر شاهین بوده است، اما در صورت موفقیت واکسن ابداعی وی در ایمن‌بخشی در برابر کووید-19، بعید نیست که او را در فهرست نامزدهای احتمالی جوایز علمی جهانی با سابقه‌تر، نظیر جایزه نوبل، قرار دهد.

این که جامعه علمی ایران دو سال زودتر از دنیا به اهمیت روش ابداعی شاهین در تولید واکسن پی برده است، باعث شده که توجه رسانه‌ها و دانشمندان، به ویژه دانشمندان جهان اسلام، به جایزه مصطفی (ص) جلب شود. موفقیت احتمالی واکسن ضد کووید-19 بایواِن‌تِک و فایزر نیز می‌تواند باعث توجه هرچه بیشتر به جایزه مصطفی (ص) و فعالیت‌های بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) گردد و این فرصت ارزشمندی است برای دفاع از مقدسات اسلامی از طریق معرفی هرچه بیشتر جایگاه و اهمیت علم در دین اسلام. افزون بر این، می‌توان با بهره‌گیری از این فرصت، اقدامات مهمی در راستای تامین منابع مالی و غیرمالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های علمی، فناورانه و نوآورانه مرتبط با مهار همه‌گیری کووید-19 در ایران، جهان اسلام و کل جهان انجام داد. فراتر از این، می‌توان به نگاه فرصت‌ساز به تحولات جاری، گام‌های مهم‌تری برای تامین منابع و امکانات مورد نیاز برای توسعه علم و فناوری و نوآوری در ایران، جهان اسلام و کل جهان برداشت.

انجام اقدامات گسترده‌تر و برداشتن گام‌های بلندتر که در راستای چشم‌انداز صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری جایزه علمی و فناوری پیامبر اعظم (ص) مبنی بر «تبدیل شدن به بزرگترین نهاد سرمایه‌گذاری توسعه علم و فناوری در جهان اسلام» است، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تامین مالی اسلامی و فراتر از آن اقتصاد اسلامی امکان‌پذیر است. هرچند برای دستیابی به چنین چشم‌اندازی، بازنگری در ساختار این صندوق یا ایجاد نهادی جدید ضروری به نظر می‌رسد. بر مبنای اساسنامه و امیدنامه صندوق سرمایه‌گذاری نیکوکاری جایزه علمی و فناوری پیامبر اعظم (ص)، هدف از تشکیل این صندوق جمع‌آوری وجوه از اشخاص نیکوکار، سرمایه‌گذاری این وجوه در دارایی‌های مشخص شده در اساسنامه و امیدنامه صندوق، مدیریت سبد دارایی‌های تشکیل شده به منظور کسب منافع و اختصاص تمام یا بخشی از منافع حاصله به امور نیکوکارانه‌ای نظیر تامین هزینه‌های جوایز آثار برتر جایزه علمی – فناوری پیامبر اعظم (ص) و سرمایه‌گذاری و حمایت از توسعه علم و فناوری توسط دانشمندان و نخبگان کشورهای اسلامی و مسلمانان جهان اسلام است. همچنین، بررسی گزارش‌های عملکرد صندوق نشان می‌دهد که تا کنون تمرکز آن عمدتاً معطوف به تامین هزینه‌های جوایز آثار برتر جایزه مصطفی (ص) و برگزاری مسابقه دانش‌آموزی نور، جایزه علمی کنز و نشست‌های تبادل تجربیات علم و فناوری شده است. به این ترتیب، تا کنون، در عمل کارکرد صندوق به چارچوب تامین بودجه جمعی[9] بر مبنای عقد وقف محدود مانده است. این در حالی است که دستیابی به چشم‌انداز مذکور ایجاب می‌کند که صندوق به مثابه نوعی بن‌سازه[10] ارائه‌دهنده خدمات متنوع در حوزه تامین مالی فعالیت‌های علمی و فناورانه و نوآورانه تبدیل شود. افزون بر این، چنین بن‌سازه‌ای باید امکان استفاده از ظرفیت‌های قرض الحسنه به عنوان دیگر عقد اسلامی غیرانتفاعی در کنار عقود اسلامی انتفاعی نظیر استصناع (سفارش ساخت) برای تامین مالی فعالیت‌های مذکور را فراهم نماید. همچنین، با استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی در حوزه تامین مالی، که با عنوان عمومی فناوری مالی[11] شناخته می‌شوند، امکان طراحی و عملیاتی کردن راهکارهای متنوع و انعطاف‌پذیر تامین مالی فعالیت‌های علمی و فناورانه و نوآورانه نیز فراهم می‌شوند. در این صورت، کارکرد چنین بن‌سازه‌ای بسیار فراتر از ایز‌دی‌بی اینوویتیو[12]، که توسط بانک توسعه اسلامی ایجاد شده است، خواهد بود.

افزون بر این، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی امکان طراحی و عملیاتی کردن راهکارهای متنوع و انعطاف‌پذیر بسیج منابع غیرمالی، مثلاً در قالب جمع‌سپاری[13]، برای انجام فعالیت‌های علمی و فناورانه و نوآورانه نیز فراهم می‌گردد. به نوبه خود، بهره‌برداری از ظرفیت‌های دین اسلام در تامین و بسیج منابع مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های علمی و فناورانه و نوآورانه ابزارهای مناسبی برای دفاع از مقدسات اسلامی فراهم می‌کند.

نویسنده: امیر عزیزی (دانشجوی دکتری اقتصاد دانشگاه تهران)
تهیه شده در گروه مطالعات اقتصادی پژوهشگاه فضای مجازی

منابع

1. Thomas, K. (2020, November 18). New Pfizer Results: Coronavirus Vaccine Is Safe and 95% Effective. Retrieved November 23, 2020, from The New York Times: https://www.nytimes.com/2020/11/18/health/pfizer-covid-vaccine.html
2. جایزه مصطفی (ص). (2019). دکتر اوگور شاهین. بازیابی در 28 آذر, 1399، از جایزه مصطفی (ص): https://fa.mustafaprize.org/page/?id=25