«اتحاد جهانی علیه اهانت‌کنندگان به مقدسات اسلامی» و ظرفیت‌های فضای سایبر در عینیت بخشدن به آن

اخیراً، هفته‌نامه فرانسوی شارلی ابدو[1] برای چندمین بار اقدام به توهین به رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) کرده است. اهانت اخیر هفته‌نامه مذکور به پیامبر اسلام در ادامه اهانت‌های شهروندان کشورهای غربی به مقدسات اسلامی طی سال‌های اخیر صورت گرفته است. اقدام نشریه دانمارکی یولاندز پوستن[2] در انتشار کاریکاتورهای توهین‌آمیز نسبت به پیامبر اکرم (ص) در سال 2005، انتشار فیلم فتنه[3] توسط سیاستمدار اسلام‌ستیز هلندی خیرت ویلدرس[4] در سال 2008، تولید فیلم ضداسلامی بی‌گناهی مسلمانان[5] در سال 2012 توسط شهروند آمریکایی مارک باسلی یوسف[6] و انتشار کاریکاتورهای اهانت‌آمیز در خصوص حضرت محمد (ص) در سال 2015 در هفته‌نامه شارلی تنها نمونه‌ای از اهانت‌ها به مقدسات اسلامی در سال‌های اخیر در کشورهای اروپایی و آمریکایی بوده است. برگزاری روز توهین به مقدسات (روز کفرگویی)[7]، که با نام‌های دیگری نظیر روز جهانی توهین به مقدسات[8] و روز جهانی حق توهین به مقدسات[9] نیز شناخته می‌شود، در 30 سپتامبر هر سال یعنی سالگرد انتشار کاریکاتورهای توهین‌آمیز نسبت به پیامبر اکرم (ص) در نشریه یولاندز پوستن از سال 2009 به بعد با محوریت موسسه غیرانتفاعی سنتر آو انکوایری[10] نمونه دیگری از اقدامات اهانت‌آمیز به مقدسات اسلامی بوده است.
فضای سایبر امکانات جدیدی برای نشر اهانت‌ها به مقدسات اسلامی فراهم کرده است و توهین‌کنندگان و حامیان آنها به شیوه‌های مختلف از ظرفیت‌های فضای سایبر استفاده کرده‌اند. برای نمونه، مارک باسلی یوسف برای اولین بار دو نسخه از فیلم بی‌گناهی مسلمانان را در سال 2012 روی یوتیوب[11] بارگذاری کرد. در نمونه‌ای دیگر، پس از حمله مسلحانه 7 ژانویه 2015 به دفتر هفته‌نامه شارلی که ظاهراً در واکنش به توهین این نشریه به حضرت محمد (ص) صورت گرفته بود، استفاده از شعار «من شارلی (چارلی) هستم[12]» و نسخه‌های آن به زبان‌های دیگر، در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نظیر توئیتر و فیس‌بوک، در میان طرفداران آزادی بیان به سبک غربی با هدف اعلام همبستگی با کارکنان هفته‌نامه مذکور رواج پیدا کرد.
غالباً، واکنش‌های مسلمانان نسبت به اهانت‌های صورت گرفته ترکیبی از اقدامات ناهماهنگ، غیرمنسجم و مقطعی بوده و نتوانسته است به شکل موثری مانع تکرار اهانت‌ها به مقدسات اسلامی شود. به همین دلیل و به رغم اقدامات و تلاش‌های صورت گرفته، اهانت‌ها نه تنها استمرار پیدا کرده، که به شدت گسترش نیز یافته است. برای ایجاد نوعی رژیم بازدارندگی[13] و فراتر از آن، نوعی رژیم پیشگیری[14] در برابر توهین‌کنندگان بالفعل و بالقوه به مقدسات اسلامی ضروری است آمیزه‌ای از اقدامات سخت، نیمه‌سخت و نرم هماهنگ و منسجم مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، از ظرفیت‌های متنوع فضای سایبر که می‌تواند برای ایجاد رژیم بازدارندگی مذکور مورد استفاده قرار گیرد، بهره‌برداری چندانی به عمل نیامده است.
قطع منابع مالی و اقتصادی مورد نیاز توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها در کنار تحمیل هزینه‌های مالی و اقتصادی بر آنها از مهم‌ترین عرصه‌هایی است که می‌توان برای اجرای آن از ظرفیت‌های فراوان فضای سایبر بهره گرفت. بایکوت اقتصادی و خودداری از خرید کالاها و خدمات از توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها از مهم‌ترین روش‌هایی است که می‌تواند برای تحمیل چنین هزینه‌هایی مورد استفاده قرار گیرد. تهیه فهرست سیاه مشتمل بر نام اشخاص حقیقی و حقوقی ممنوع المعامله به دلیل اهانت به پیامبر اعظم می‌تواند در اجرای پویش‌های مرتبط با بایکوت اقتصادی توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها مورد استفاده قرار گیرد. تهیه و به‌روزرسانی چنین فهرستی به خودی خود می‌تواند سطوحی از بازدارندگی را ایجاد کنند. تحریم اقتصادی تامین‌کنندگان کالاها و خدماتی که مورد استفاده توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها قرار می‌گیرد، از دیگر روش‌هایی است که در این راستا قابل استفاده است. راه‌اندازی پویش‌های «نام بردن و شرمنده کردن[15]» که نمونه‌ای از عملیات تاثیرگذاری[16]محسوب می‌شوند و با هدف تشویق اشخاص به انجام ندادن فعالیت‌های مشخص انجام می‌شود، از دیگر اقداماتی است که می‌تواند برای تنبیه توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها مورد استفاده قرار گیرد. وقتی چنین پویش‌هایی با هدف بایکوت اقتصادی مورد استفاده قرار گیرند به عنوان عملیات‌های تاثیرگذاری اقتصادی قابل طبقه‌بندی هستند. برای انجام چنین عملیات‌هایی می‌توان از ظرفیت‌های فضای سایبری، نظیر شبکه‌های اجتماعی استفاده کرد. استفاده از ظرفیت‌های فضای سایبری برای اجرای این عملیات‌ها، آنها را تبدیل به عملیات‌های اقتصادی سایبری می‌کند. به طور کلی، این امکان وجود دارد که بسیاری از انواع عملیات‌های جنگ اقتصادی سایبری[17] را علیه توهین‌کنندگان و پشتیبانان آنها به کار گرفت.
اجرای چنین عملیات‌هایی مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات لازم در خصوص روابط تجاری و مالی بین اهداف عملیات است. برای جمع‌آوری و پردازش اطلاعات ذی‌ربط می‌توان از تجسس مبتنی بر منابع آشکار[18] بهره برد. در اینجا نیز فضای سایبر هم ظرفیت‌های فراوانی برای تجسس مبتنی بر منابع آشکار فراهم می‌کند و هم از طریق جمع‌سپاری سایبری[19] می‌توان نسبت به جمع‌سپاری این نوع از تجسس اقدام کرد. علاوه بر این، اجرای عملیات‌های مذکور به منابع مالی و اقتصادی نیز نیاز دارد. برای تامین منابع مورد نیاز نیز می‌توان از راهکارهای تامین مخارج جمعی سایبری[20] بهره گرفت. لازم به ذکر است، علاوه بر در مقابله با توهین‌کنندگان به مقدسات اسلامی و پشتیبانان آنها ضروری است، ضروی است برای معرفی مناسب آموزه‌های اسلام ناب به مخاطبان جهانی نیز از ظرفیت‌های فضای سایبر بهره گرفت.
اما، موفقیت در هماهنگ کردن، انسجام دادن و استمرار بخشیدن به اقدامات و فعالیت‌ها گسترده و متنوع جمعی و عمدتاً سایبری برای مقابله با اهانت‌کنندگان به مقدسات اسلامی مستلزم وجود نوعی شورای هماهنگی به عنوان مغز متفکر و تشکیلات بسیج‌کننده است. خود چنین شورایی نیز می‌تواند با بهره‌گیری از ویژگی‌های سازمان‌های مجازی[21] از ظرفیت‌های فضای سایبر در پیشبرد برنامه‌ها خود بهره گیرد. «اتحاد جهانی علیه اهانت‌کنندگان به مقدسات اسلامی» می‌تواند نام مناسبی برای چنین شورایی باشد.

نگارنده: امیر عزیزی (دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و عضو اندیشکده سیاستگذاری اقتصادی تهران)