تحلیل فناورانه از منازعات اخیر آمریکا با چین: نبرد اژدها با عقاب‌ها در عرصه سایبری

بیش از یک سال است که جامعه جهانی شاهد تشدید تنش های سخت در روابط آمریکا با چین می باشد. در همین چند ماه اخیر فشار آمریکا به همپیمانان خود (به طور مشخص در ائتلاف پنج چشم شامل کانادا، انگلیس، استرالیا، نیوزیلند و ...) برای تحریم و قطع همکاری با کمپانی فناوری هوآوی به اوج خود رسید، دهها دانشمند چینی در آمریکا بازداشت یا اخراج شدند، کنسولگری چین در هیوستون به بهانه جاسوسی سایبری و سرقت اطلاعات بسته شد، و فعالیت شبکه های اجتماعی تیک تاک و وی چت در آمریکا ممنوع و در لیست سیاه قرار گرفت. این تنش ها پس از فراز و نشیب های فراوان، در نهایت به جایی رسید که ماه گذشته میلادی (ژوئیه 2020) مایک پومپئو، وزیر خارجه ایالات متحده امریکا،‏ با محکوم کردن حزب کمونیست چین به دیکتاتوری و نقض حقوق بشر و ... رسماً اعلام کرد که استراتژی «تعامل کورکورانه» با چین شکست خورده است و این کشور دیگر نمی‌تواند اختلافات ایدئولوژیک خود با حکومت چین را نادیده بگیرد!.
واقعیت این است آنچه از منظر سیاسی «اختلافات ایدئولوژیک » نامگذاری شده، در تاریخ روابط دو کشور موضوع جدیدی نیست. قدمت این اختلافات به بیش از شش دهه می رسد و همواره نیز از سوی آمریکا در قالب تهدیدات کلاسیک بیان می‌شده است. حتی آمریکا در سال 2012 به همین بهانه سیاست شیفت به شرق آسیا برای مهار چین را در پیش گرفت. با اینحال در اوج تنش های کلاسیک، آمریکا تنها اقدام به برگزاری مانور نظامی می کرد، رژیم های تحریم برقرار می ساخت، سلاح نظامی به تایوان می فروخت و یا تعرفه ای حداکثر تا سقف 200 الی 500 میلیارد دلار به کلاهای چینی می بست. اما هیچگاه تنش ها به این درجه از اقدامات خصمانه و آشکار نرسیده بود که یک طرف، یعنی آمریکا، رسما اعلام شکست در مدیریت روابط دو کشور کند.
مساله مهمی که در تنش های اخیر دو کشور وجود دارد، این است که سنخیتی بین اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک کلاسیک آمریکا با چین و جنس اقدامات عملیاتی که علیه چین اتخاذ شده، وجود ندارد. این اقدامات نه ارتباطی با دعوا و منازعه کلاسیک آمریکا با چین در حوزه موضوعات سیاسی (همچون حقوق بشر، آزادی بیان، آزادی جریان اینترنت و ...) دارد و نه ارتباطی با توسعه طلبی چین در منطقه شرق آسیا (همچون اختلافات در دریای جنوبی چین، مساله تایوان و هنگ کنگ و ...). اما یک ویژگی مشترک دارند و آن اینکه همگی در حوزه فناوری و عرصه سایبری اتفاق افتاده است.



لذا سئوال اصلی این است که ریشه اصلی تشدید این منازعه در ماهها اخیر چیست؟ آمریکا در کجا احساس خطر کرده است؟ و چرا به رغم روایت کلاسیک از اختلافات سیاسی دو کشور، آمریکا در عرصه سایبری دست به اقدام عملیاتی علیه چین می زند؟ پاسخ به این سئوالات را باید در یک نبرد حساس فناورانه در عرصه سایبری جستجو کرد که تا آستانه گذار پارادایمی مهم در الگوی حاکم بر روابط بین المللی نیز پیش رفته است. برخی از ابعاد این نبرد فناورانه به شرح ذیل است:

1. از اواخر سال 2017 دنیا در حال گذار مهم در حوزه زیرساخت های مهم اطلاعاتی و ارتباطی از فناوری نسل چهارم به فناوری نسل پنج (5G) است. به اعتقاد تحلیلگران، فناوری وایرلس نسل پنج، انقلابی در زیرساخت های کلیدی جهان محسوب شده و درست همانند دیگر مقاطع حساس تاریخ (همچون اختراع صنعت چاپ، اختراع رادیو و تلویزیون، اختراع ماهواره و اختراع اینترنت)، تحولی شگرف و بنیادین در نظم و الگوی حاکم بر روابط بین الملل ایجاد خواهد کرد.
2. اشرافیت راهبردی در حوزه فناوری نسل پنج، و به این اعتبار تضمین قدرت و نفوذ جهانی، از آن کشوری است که بتواند در این زمینه استانداردسازی کند، پروتکل های اطلاعاتی و امنیتی این فناوری را توسعه دهد و به جامعه جهانی تحمیل کند، درست همان کاری که آمریکا چند دهه پیش از طریق آیکان (ICANN) و آیانا (IANA) در زمینه اینترت و در سال های 2010 و 2011 در زمینه فناوری نسل چهار با جامعه جهانی انجام داد. به عبارت دیگر همانطور که ماهواره، اینترنت و فناوری نسل چهار تسلط آمریکا بر جهان را برای چند دهه تضمین کرد، امروزه توسعه فناوری نسل پنج تضمین کننده قدرت، نفوذ و سلطه جهانی کشورها در چند دهه آینده است.
3. برخلاف اینترنت و فناوری نسل چهار که استانداردها و پروتکل های امنیتی آن همگی در اختیار ایالات متحده بود، در فناوری نسل پنج -تا زمان حاضر- چین پیشگام بوده است. در بین غول های فناوری جهان، هوآوی ‌بزرگ‌ترین کمپانی ‌آی‌تی و تجهیزات مخابراتی چین، در تنظیم پروتکل ها و استانداردهای فناوری نسل پنج پیشگام است. ‏‏‏بر اساس برآوردهای جهانی از بین پنج شرکت بزرگ ‌آی‌تی جهان، کمپانی هوآوی با اختلاف بسیار زیادی بیشترین تعداد استاندارد و پروتکل امنیتی مربوط به فناوری نسل پنج را توسعه داده است. پس از آن به ترتیب شرکت‏های اریکسون، نوکیا، کوالکام و چاینا موبایل در رده‏های بعدی قرار دارند. جالب آنکه در بین پنج کمپانی برتر، دو کمپانی چینی هستند^[1].
4. اسناد رسمی چین در خصوص فناوری نسل پنج حکایت از سرمایه گذاری عظیم 1000 میلیارد دلاری همراه با نیروی کار 9.5 میلیون نفری در این کشور تا سال 2035 دارد. این میزان در آمریکا 719 میلیارد دلار همراه با نیروی کار 3.4 میلیون نفری می باشد. با توجه به نقشه راه سرمایه گذاری چین در فناوری نسل پنج، این کشور پا به پای احیای «جاده ابریشم» کلاسیک، به طور جدی نقشه «جاده ابریشم اطلاعاتی^[2]» از طریق پروژه‏‏های کابل نوری زیردریایی بین قاره‏‏ای و ارتباطات فضایی (ماهواره‏ای) را نیز در دست توسعه دارد که کرانه های آن آمریکا، اروپا، آسیا و آفریقا را نیز شامل می شود. در دسامبر 2016، چین از یک برنامه بلند مدت در زمینه ساخت‏ و بروزرسانی شبکه‏‏های مخابراتی در ‏‏‏‏‏افریقا، آسیا، آمریکای لاتین و حتی اروپا رونمایی کرد که سرمایه مورد نیاز آن روی‏هم‏رفته معادل 173.73 میلیارد دلار تخمین زده شده است^[3]. در بخشی از این پروژه بلند مدت، شرکت چاینا کام سرویس^[4]، یکی از شرکت‏های تابعه چاینا تلکام، ساخت مشترک ابربزرگراه اطلاعاتی ‏‏‏‏‏افریقا بین چین و ‏‏‏‏‏افریقا^[5] را با سرمایه‏‏‏‏گذاری 15 میلیارد دلاری و یک کابل نوری 150هزار کیلومتری که 48 کشور ‏‏‏‏‏افریقایی را تحت پوشش قرار می‏‏دهد، آغاز کرده است. همچنین چاینا یونیکام در حال کابل‏کشی فیبر نوری برای اتصال آسیای میانه، آسیای جنوب شرقی و ‏‏‏‏‏امریکا‏ی جنوبی است^[6]. مشابه همین برنامه را نیز چین در کشورهای اروپای شرقی از جمله ترکیه (خرید شرکت مخابراتی نتسا)، لهستان، چک و ... دنبال می کند^[7].
5. صرف نظر از مزیت های فناورانه نسبت به نسل چهار، فناوری نسل پنج در اقتصاد سیاسی قرن 21، دو معنا و دلالت مهم دارد: ​الف-دهها تریلیون دلار درآمد برای کشورهای صاحب این فناوری در چند دهه آینده. باید دانست که فناوری نسل پنج نه فقط حوزه تلکام و اپراتورهای مخابراتی، بلکه تمامی حوزه ها اعم از سلامت، کشاورزی، اقتصادی، گردشگری، فرهنگ، بانکداری، امنیت، بیمه، و ... کشورها را متحول خواهد ساخت. قابل ذکر است که گردش مالی فناوری نسل 5 تنها در حوزه سلامت تا سال 2025، 1.3 تریلیون دلار پیش بینی شده است[8]. ب-ایجاد وابستگی جهانی و تضمین سلطه و دسترسی راهبردی به تمامی زیرساخت های کلیدی جهان (به خصوص کشورهای مصرف کننده این فناوری) در آینده. در حال حاضر، رقابت بسیار سنگین و نزدیکی بین چین و آمریکا برای دسترسی به این منبع عظیم درآمد و نیز ایجاد وابستگی جهانی به خود در حوزه فناوری نسل پنج در جریان است. کشورهای ژاپن، آلمان، انگلیس با اختلافات بسیار فاحش در رده های بعدی قرار دارند.

براین اساس، به نظر می رسد در پَس این تهدیدات کلاسیک و سنتی از اختلافات آمریکا با چین، روایت و واقعیت کاملا متفاوتی وجود دارد. به رغم ادعای این اختلافات در قالب روایت های سنتی، نبرد واقعی در حوزه فناوری و در عرصه سایبری بین دو کشور در جریان است. براساس ارزیابی های فعلی، چین به پشتوانه قدرت و رشد اقتصادی و آمریکا به پشتوانه قدرت سیاسی و هژمونی تاریخی، هریک به نوعی برای حفظ برتری و ترسیم خطوط آینده این فناوری و در نتیجه اثرگذاری بیشتر بر آینده زیرساخت های کلیدی کشورها و جامعه جهانی تلاش می کنند. پیش افتادگی نسبی چین در حوزه فناوری نسل 5، هرچند به دلیل پیچیدگی موضوع هنوز چشم انداز روشنی برای آن وجود ندارد، می تواند به معنای پایان حاکمیت و اشرافیت راهبردی امریکا‏ در دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات و درنتیجه پایان هژمونی این کشور در جهان تعبیر شود. پس از حدود سه دهه رقابت مستقیم، عقاب ها نه در زمین، دریا و فضا، بلکه در عرصه سایبری گرفتار اژدها شده اند.

نگارنده: دکتر عباس قنبری باغستان، عضو هیات علمی دانشگاه تهران
تهیه شده در گروه مطالعات بین‌الملل پژوهشگاه فضای مجازی

منابع

1. Perez, Bien, “China’s ZTE Takes Over Netas for $101m, Eyes Expansion in Turkey”, South China Morning Post, December 6, 2016, https://www.scmp.com/tech/china-tech/article/2052271/chinas-zte-takes-over-netas-101m-eyes-expansion-turkey.
2. Guang Yang, “Who Are the Leading Players in 5G Standardization? An Assessment for 3GPP 5G Activities”, Strategy Analytics, March 16, 2020, https://www.strategyanalytics.com/access-services/service-providers/networks-and-service-platforms/reports/report-detail/who-are-the-leading-players-in-5g-standardization-an-assessment-for-3gpp-5g-activities.
3. Global Health Care Outlook Shaping the Future, (2019). Deloitte Centre for Health Solution (Report).​