به نظر می‌رسد تداوم روند توسعه لایو در رسانه‌هایی چون اینستاگرام و انفعال سیاست‌گذاران و فعالان رسانه‌ای در برابر وقایع اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار، می‌تواند در آینده‌ای نزدیک رسانه‌های رسمی ایران را به حاشیه برده و فضا را بیش از گذشته برای انتشار محتوای بی‌پایه و جعلی در محیطی فاقد نظارت قانونی، باز کند.
کووید 19 بدل به «هنجار» جدید زندگی شده است و سبک زندگی مردم سراسر جهان را از اساس تغییر داده و موجب شکل‌های نوینی از ارتباط به صورت آنلاین شده است. یکی از شدیدترین تغییرات در زندگی روزمره، افزایش استفاده از رسانه‌های دیجیتال و خصوصاً اجتماعی بوده است که فرصت‌ها و چالش‌هایی را به بار آورده است. بر اساس تخمین‌های صورت گرفته از 4.5 میلیاردی کاربر اینترنتی در جهان، کاربران رسانه‌های اجتماعی بالغ بر 3.8 میلیارد نفر هستند که این آمار تقریباً معادل 85 درصد کل کاربران شبکه جهانی اینترنت را در بر می‌گیرند. علاوه بر این، از زمان آغاز همه‌گیری جهانی ویروس کووید 19، میانگین استفاده از رسانه‌های اجتماعی از 75 به 82 دقیقه در روز افزایش یافته و فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه‌ها طی بهار سال میلادی 2020 مردم را وادار به جستجوی شیوه‌های جدید ارتباط از طریق ویدئو چت و ... نموده است. برای مثال، برنامه تیک‌تاک (
TikTok)، در طول سال میلادی 2020، 1.5 میلیارد کاربر در دنیا پیدا کرده و نرخ دانلود این برنامه در فروشگاه پلی استور، بیش از 100 میلیون بار، افزایش یافته است، به عبارت دیگر، 199.4 میلیون در ربع چهارم سال 2019 به 315 میلیون در ربع اول سال 2020 رسیده است. در این مقطع زمانی، مسئله گسترش نرم‌افزارهای تیک تاک و دویین (
Douyin) به عنوان نسخه بومی داخلی چین از همان برنامه، با بسط اقتدار این کشور در حکمرانی اینترنت، به چالشی بزرگ برای کشورهای توسعه یافته غرب بدل شد. این در حالی است که طی دوران قرنطینه، علاوه بر تیک‌تاک، نرم افزارهایی چون اینستاگرام نیز با رشد شدید فعالیت کاربرانش مواجه شد.
بافت اجتماعی و دیجیتال در ایران
بر اساس آمار ارائه شده از سوی کارشناسان، طی سال 2020 و در ادامه تلگرام و واتساب، اینستاگرام با حدود 24 میلیون کاربر سومین رسانه اجتماعی پرکاربرد در ایران است. لایو اینستاگرام، به‌ویژه در میان بانوان ایرانی، بیش از پیش رایج شده است. درطول دوران قرنطینه، کاربران اینستاگرام در حدود 31 درصد افزایش یافته‌اند. این در حالی است که برخی از کاربران قدیمی این رسانه اجتماعی حتی تا چهار برابر بیشتر از گذشته وقت خود را صرف گشت و گذار در اینستاگرام می‌کنند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که لایو اینستاگرام بر فعالیت‌های ارتباطی مردم تأثیر به سزایی گذاشته است. برای نمونه، بسیاری از ایرانیانی که در دوره پیش از شیوع کرونا، تجربه تماس ویدئویی آنلاین نداشتند، شروع به استفاده از بسترهای آنلاین مختلف برای چت با خانواده و دوستان خود کرده‌اند. علاوه بر این تأثیرات شخصی، پدیده‌ای مانند لایو اینستاگرام به محلی برای تهیه و پخش محتوای بدون نظارت و بعضاً مُخل امنیت روانی و اجتماعی جامعه بدل شده است.
بی‌شک گروه‌های مختلف اجتماعی و خصوصاً نسل جوان، در انتخاب میان تلویزیون رسمی و یک بستر دیجیتال بدون چارچوب و قانون، گرایش بیشتری نسبت به گزینه دوم خواهند داشت و این امر مزیت نسبی را برای لایو اینستاگرام در برابر رسانه‌های رسمی ایران به وجود خواهد آورد.
در مجموع، به نظر می‌رسد تداوم این روند در آینده و انفعال سیاست‌گذاران و فعالان رسانه‌ای در برابر وقایع اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار، می‌تواند در آینده‌ای نزدیک رسانه‌های رسمی ایران را به حاشیه برده و فضا را بیش از گذشته برای انتشار محتوای بی‌پایه و جعلی باز کند.
نویسنده و مترجم: حسین ولدخانی (دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی)
تهیه شده در گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه فضای مجازی
نویسنده و مترجم: حسین ولدخانی (دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی)
نظر کاربران
