گفتگویی کوتاه با دکتر احد فرامرز قراملکی در باب اخلاق فضای مجازی

رئیس انجمن اخلاق کاربردی ایران در این گفتگو اظهار داشت: برای تولید کدهای اخلاقی ابتدا باید این نکته را در نظر گرفت که نباید به اصطلاح از وسط قطار بالا پریده شود. برای این منظور باید در وهله اول مبدأ یعنی وضعیت اخلاقی موجود در فضای مجازی را مشخص کرد. پیش از ارائه توصیه اخلاقی برای جامعه باید بدانیم که جامعه ما اکنون در چه وضعیتی قرار دارد. در مرحله بعد باید مقصد را مشخص کرد. آیا کدهای اخلاقی قرار است در حد حفظ زیست اخلاقی یعنی سلامت (Healthy) باشند و یا رشد اخلاقی یعنی سرآمدی (Excellence) را برای جامعه به ارمغان آورند. در اولی از بد به خوب می‌رویم و آن را حفظ می‌کنیم. در دومی از خوب به عالی می‌رویم. مشخص شدن این مسئله ضروری است؛ زیرا کدهای اخلاقی این دو گروه با یکدیگر تفاوت دارد.

عضو گروه فلسفه، اخلاق و آموزش پزشکی فرهنگستان علوم پزشکی افزود: نکته دیگری که باید مد نظر قرار گیرد تفاوت بین کد اخلاقی (Code of Ethics) و کد رفتاری (Code of Conduct) است. کد اخلاقی در واقع خط مشی است. اندیشمندان حوزه اخلاق و فلسفه در نحوه استخراج کدهای اخلاقی با بکدیگر تفاوت‌هایی دارند. اصول‌گراها (Principlists) این کدها را از اصول اخلاقی (Ethical Principles) که راهبردی هستند، اقتباس می‌کنند. به عنوان مثال حرفه پزشکی 4 اصل اخلاقی دارد که کدهای اخلاقی این حرفه از آن برگرفته می‌شوند. اما ضداصول‌گراها (Anti-Principlists) قائل به اخلاق اقتضائی هستند؛ یعنی اینک در این‌جا این تصمیم اتخاذ شود. کد اخلاقی بیان‌گر مسئولیت‌های اخلاقی فرد یا سازمان در حرفه خود در قبال محیط و بر پایه اصول اخلاقی، فضیلت، ... است. در مقابل، کد رفتاری یک رفتار جزئی، مشخص و قابل اجراست. به عنوان مثال اصل اخلاقی حفظ حریم خصوصی تبدیل به کد اخلاقی حفظ حریم خصوصی کاربر در فضای مجازی شده که این کد اخلاقی می‌تواند تبدیل به چندین کد رفتاری شود. تبدیل اصل به کد اخلاقی و کد اخلاقی به کد رفتاری تخصص خود را می‌خواهد. کتاب‌هایی با عنوان Understanding Ethics نحوه استخراج کدهای اخلاقی و رفتاری را توضیح داده‌اند.

استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه پس از اشاره به مخاطبین کدهای اخلاقی و رفتاری در فضای مجازی گفت: تولید کنندگان و کاربران اقسام مختلفی دارند. در مورد تولیدکنندگان باید این لحاظ شود که تولیدکننده مخاطب توصیه‌های اخلاقی، فرد است یا سازمان؛ زیرا عوامل محیطی آن‌ها مانند احزاب سیاسی، منافع ملی، تامین‌کنندگان، رقبا، کاربران، ... با یکدیگر فرق دارد و این اختلافات می‌تواند موجب تفاوت در کدهای اخلاقی آن‌ها شود.

تهیه شده در گروه مطالعات اخلاقی پژوهشگاه فضای مجازی