پس از گسترش شیوع ویروس جدید کرونا از کشور چین به سایر نقاط جهان، برای اولین بار بعد از قرن‌ها، اختلالی عظیم در ارتباطات حضوری در جهان فیزیکی رخ داد؛ این در حالیست که تا امروز بیشترین اختلال‌ها مربوط به جهان مجازی بود است (مانند قطع شدن اینترنت یا فیلتر شدن) و نه جهان فیزیکی. با افزایش مبتلایان و کشته‌شدگان این ویروس در کشورهای گوناگون از جمله ایتالیا، اسپانیا، ایران، آمریکا و ... طرح قرنطینه‌ی خانگی جدیت بیشتری پیدا کرد. در چنین فضایی مردم بیش از گذشته برای برقراری ارتباط با دوستان و نزدیکان خود به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی روی آوردند و حتی از این فضای آنلاین برای برگزاری بسیاری از کلاس‌های درس و خرید و فروش‌ها نیز بهره گرفته شد.
در این راستا در خبری از رویترز گفته شده است که تماس گروهی فیسبوک در کشور ایتالیا به میزان 1000درصد افزایش یافته؛ همچنین ارسال پیام در این شبکه‌ی اجتماعی نیز بیش از 50درصد افزایش پیدا کرده است
[1]. در ایران نیز خبرها حاکی از افزایش میزان استفاده از واتساپ و برقراری تماس‌های تصویری به‌وسیله‌ی این پیام‌رسان است. اما این تاثیرات مثبت و سودمند فضای مجازی، همه‌ی ماجرا نیست.
در این میان دولت‌ها ضمن اتخاذ راهبردهایی برای کنترل بحران ویروس کرونا و نجات جان شهروندان خود، با بحران دیگری به نام «شایعه‌ها و اطلاعات نادرست در فضای مجازی» نیز دست و پنجه نرم می‌کنند چرا که بعضی فرصت‌طلبان از شرایط سوءاستفاده کرده و با انتشار شایعه‌هایی از جمله پیدا شدن داروی کرونا، اعلام مفید بودن گیاهی خاص برای جلوگیری از ابتلا به کرونا و توصیه‌های عجیب دیگر، عدم پذیرش بیماران بالای 60 سال در بعضی بیمارستان‌های کشورها و یا قطع کردن دستگاه‌های تنفسی از بیماران و ... موجب ایجاد تنش و التهاب میان کاربران فضای مجازی شدند.
بعضی از صاحبان رسانه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اینستاگرام، جهت مقابله با این اطلاعات نادرست اقداماتی انجام دادند؛ به‌عنوان مثال فیسبوک نرم‌افزار پیام‌رسانی را ایجاد کرده است که از طریق آن افراد می‌توانند اطلاعات غلط را تشخیص دهند و از کلاهبرداری‌ها جلوگیری به‌عمل آورند. همچنین رئیس این شبکه‌ی اجتماعی، مارک زاکربرگ، به سازمان جهانی بهداشت (
WHO) اجازه‌ی تبلیغ رایگان در فیسبوک را داد تا افراد از آخرین اطلاعات دقیق و معتبر به‌شیوه‌ای مطمئن آگاه شوند. بدین ترتیب کاربران با جستجوکردن کلمه‌ی ویروس کرونا در فیسبوک به آخرین اطلاعات سازمان بهداشت جهانی دسترسی پیدا می‌کنند
[2].
علاوه بر این، در تاریخ 23 مارس (4 فروردین) فیسبوک به همراه گوگل، مایکروسافت، توئیتر، یوتیوب، ردیت و لینکدین بیانیه‌ای مشترک جهت مقابله با این اطلاعات نادرست منتشر کردند اما از آنجایی که کارکنان برای حفظ سلامتی خود، به خانه فرستاده شده‌اند، این شرکت‌ها برای کنترل بهتر اوضاع از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. البته لازم به ذکر است که این هوش مصنوعی موجب حذف شدن بی‌مورد بسیاری از حساب‌های کاربری نیز شده است
[3].
در کنار این فعالیت‌های صاحبان رسانه‌های اجتماعی، دولت‌ها نیز جهت جلوگیری از انتشار بیشتر اخبار کذب، اقدامات مختلفی انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال در ایران کارگروه ویژه فضای مجازی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا تشکیل شده است. این کارگروه در تاریخ 10 فروردین اولین بیانیه‌ی خود را مبنی بر پیگیری و مجازات جدی و قاطعانه‌ی منتشرکننده‌‌های محتوای آمار کذب یا تایید نشده‌ی پزشکی، دستور‌العمل‌های تاییدنشده‌ی پزشکی، فضاسازی در زمینه کمبود کالاهای اساسی و برهم زدن آرامش بازار و موارد مشابه دیگر به‌طور رسمی منتشر کرد
[4]. لازم به ذکر است مجازات شایعه‌پراکنان در ارتباط با ویروس کرونا در ایران، حبس به مدت 1 تا 3 سال درنظر گرفته شده است
[5]. در روسیه نیز به دستور نخست‌وزیر این کشور، مرکزی برای تشخیص اخبار جعلی درباره ویروس کرونا تاسیس شده است و تعدادی از متهمین به انتشار اینگونه اخبار نیز تحت پیگرد قانونی هستند. در انگلستان دیوید داودن، وزیر فرهنگ و رسانه‌ی این کشور، با متهم کردن توئیتر و فیسبوک در انتشار اطلاعات نادرست، واحدی جهت مقابله با شایعات تشکیل داده است
[6]. بزرگترین شبکه‌ی اجتماعی کشور چین یعنی ویچت هم اعلام کرده است حساب ویچتی کاربرانی که اخبار نادرست منتشر می‌سازند، مسدود می‌شود
[7].
درنهایت می‌توان گفت فرصت‌هایی که فضای مجازی برای دسترسی راحت و سریع به آخرین اطلاعات روز، برقراری ارتباطات از راه دور، خرید و فروش آنلاین و ... ایجاد می‌کند، یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه آن است که به‌علت گستردگی بیش از حد این فضا و عدم توانایی کنترل دقیق آن توسط دولت‌ها و سازمان‌های مسئول، تهدیداتی از جمله کلاهبرداری و یا متشنج کردن فضای زیست کاربران به‌واسطه‌ی به اشتراک‌گذاری اخبار دروغ و شایعه‌ها نیز دارد.
نگارنده: فائزه جبارپور، کارشناس ارشد ارتباطات دانشگاه تهران
نظر کاربران
