کرونانوشت/ بیم و امیدها در دورنمای جهان پس از کرونا

دیگر موضوع تنش بین ایران و آمریکا و حتی درگیری‌های نظامی در ادلب یا لیبی، در صدر اخبار بین المللی نیست، دلیل این امر واضح است و به خطری باز می‌گردد که همه را تهدید می‌کند و بین عرب و فارس، سیاه و سفید، تفاوتی قائل نیست، بلکه تنها به قدرت دستگاه ایمنی بدن افراد، ارتباط دارد. تصور می‌شد که مصیبت کرونا بتواند تاثیر مثبتی بر واقعیت درگیری‌های بین المللی داشته باشد، به نحوی که بشریت را به یکدیگر نزدیک کند تا برای مقابله با خطری که همه را تهدید می‌کند، کنار هم باشند. اما حقیقت آن است که کرونا باعث بحرانی‌تر شدن درگیری‌های انسانی و پیچیده‌تر شدن آن شده است.[1]
در جهان عرب، کرونا حداقل به صورت موقت باعث توقف موج دوم بهار عربی شد و این ویروس، تبدیل به یک راه حل سحر آمیز و هدیه‌ای بزرگ برای نظام‌های دیکتاتوری عربی شد که حتی در خواب خود هم نمی‌دیدند. مردم الجزایر و سودان، تظاهرات خود را متوقف کردند و دیگر جوامع عربی نیز بیش از آنکه به مبارزه با نظام‌های دیکتاتور حاکم فکر کنند، سرگرم کرونا شدند. [2]
این وصف خبر از یک رکود سیاسی در سطح تصمیمات مردمی و دولتی دارد. فارغ از تحلیل این نویسنده جهان عرب، طی روزهای گذشته با شیوع گسترده کرونا در جهان، با افت کم سابقه ای در قیمت جهانی نفت مواجه شده است.
بطوری که اکنون نفت برنت دریای شمال به حدود 26 دلار در هر بشکه و میانگین سبد نفت اوپک به حدود 24 دلار در هر بشکه رسید و این در حالی ست که قبل از شیوع جهانی کرونا میانگین قیمت نفت در جهان حدودا 60 دلار در هر بشکه بوده است.[3]


[4]

لذا به دلیل همین افت شدید قیمت، ششم مارس وزیران کشورهای صادر کننده نفت اوپک یکبار دیگر طی یک ماه اخیر بر آن شدند تا در یک گردهمایی در اربطه باحفظ سیاست کاهش تولید که در جلسات گذشته مورد توافق همه ی طرف ها قرار گرفته بود بحث کنند. این در حالی بود که خبر شیوع کرونا در جهان همه را غافل گیر کرده بود و حالا همه منتظر تصمیمات جدید بودند. و اختلاف بین دو طرف اصلی این نشست یعنی روسیه و عربستان به سردرگمی بازار دامن زد. و به رغم مخالفت های روسیه عربستان بصورت غیر رسمی اقدام به افزایش تولید روزانه نفت خود کرد؛ اقدامی که تا به امروز نیز ادامه دارد و عربستان با وجود مازاد دو میلیون بشکه ای در بازار نفت، دو میلیون بشکه ی دیگر نیز به این مازاد اضافه کرد و موجب هرچه ارزانتر شدن قیمت نفت و همچنین بی اعتنایی سایر اعضاء به تصمیمات این نهاد بین المللی در حوزه انرژی شد.
اتفاقی که در بین کارشناسان امور بین الملل و حوزه انرژی این سوال را بیش از پیش مطرح کرد که "آیا اوپک در دوران بعد از بحران کرونا در مسیر پایان خود قدم بر می دارد؟". نهادی که بعد از جنگ اعراب و اسرائیل و با هدف تنظیم عرضه و تقاضای نفت ایجاد شد ولی در حال حاضر بیشتر از آنچه که به تنظیم عرضه و تقاضا کمک کند، به دلیل لزوم انجام معاملات دلاری در این نهاد تنظیم گر، بیشتر حکم اعتبار بخشی به چرخه دلار آمریکا در دنیا را بازی می کند و به عنوان پشتوانه ای مهم برای اقتصاد ایالات متحده می باشد.
بنابراین به نظر می رسد در جهان بعد از کرونا تضعیف این نهاد بیش از اینکه به بازار نفت صدمه وارد کند به بنیان های اقتصادی ایالات متحده صدمه وارد خواهد کرد. خطری که نماینده‌گان کنگره آمریکا را در روزهای گذشته برآن داشته تا با ارسال نامه‌ای به دونالد ترامپ از او بخواهند تا با فشار بر عربستان سعودی برای کاهش تولید و بازگشت به توافقات اوپک، علاوه بر جلوگیری از خسارات بیشتر اقتصادی کوتاه مدت به اقتصاد و صنایع ایالات متحده، خطری را که از جانب بی اعتباری اوپک، بنیان های اقتصاد آمریکا را تهدید می کند برطرف سازند.
به دلیل منافع تنگ ‏نظرانه دولت ایالات متحده امریکا و همچنین بی ‏مهارتی و عدم ‏شایستگی آن، دیگر اذهان مردم سراسر دنیا از امریکا به‏ عنوان رهبر جهان یاد نخواهد کرد.[5]
این امر در صورت وقوع، به ساختار تازه سامان یافته ی ایالات متحده ضربه ی مهلکی وارد خواهد کرد و با توجه به همکاری های اقتصادی و تجاری بسیار نزدیک اروپا و ایالات متحده، می تواند در روابط اتحادیه اروپا با آمریکا اثرات استراتژیک داشته باشد. زیرا بخشی از خسارات ناشی از تضعیف جایگاه دلار، متوجه شرکای نزدیک آمریکا نیز خواهد بود. شرکایی که باید انتخاب کنند که یا در کنار ایالات متحده بمانند و در کنار استفاده از موقعیت های این شراکت متحمل خسارات و این گونه ریسک ها باشند و یا با فاصله گرفتن از اقتصاد آمریکا برای آینده‌ای روشن تر برنامه ریزی کنند. می توان دید که همه منافع خود را دنبال می کنند و نه تنها اوپک ،که نظام بین الملل عملا به ناکارالمدی سوق می یابد.
ریشه کنی یا حداقل تهدید ارکان نظام بین المللی فعلی سناریویی کاملا محتمل است. بحران کرونا می‌تواند موجب زایش نظام بین المللی تازه‌ای به روی ویرانه‌های نظام بین المللی فعلی شود، که با درگیری‌های بین المللی سازگاری بیشتری دارد؛ یعنی سناریویی مشابه آنچه با فروپاشی جهان دو قطبی و روی کار آمدن نظام تک قطبی، به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایجاد شد. [2]
ویروس همه‏‌گیر کرونا می‌‏تواند کمر جهانی‏‌سازی اقتصاد را بشکند. در چنین شرایطی، امکان بازگشت جهان به آن ایده از جهانی‌‏شدن متقابل و نافع برای همه که در ابتدای قرن 21 پی‏ریزی شد، بسیار دور از ذهن می‌‏نماید و اگر از دستاوردهای مشترک خویش از هم‏گرایی اقتصادی در سطح جهان صیانت نکنیم، معماری حکمرانی اقتصادی جهانی، که بنای آن در قرن 20 گزارده شده است، به‌‏سرعت رو به انحطاط می رود. در نتیجه، رهبران سیاسی به منظور ابقای همکاری‏های بین‌‏المللی و درگیر نشدن در منازعات ژئوپلتیکی، مجبور به ایجاد نظم‌‏های جدید خود تنظیمی می گردند.آن‏‌دسته از رهبران سیاسی که بتوانند این ویروس را مهار کنند، در نزد مردم خود از سرمایه سیاسی بهره‏‌مند می‏کردند. [6]
شاکله نظام بین‏‌الملل در مسیر طرح‏‌ریزی نوینی است که ما صرفا می‌توانیم آن را تصور کنیم. ویروس کرونا در فعالیت‏های اقتصادی آشفتگی به ‏بار خواهد آورد و تنش میان کشورها را افزایش خواهد داد. در دراز‏مدت، این ویروس احتمالا ظرفیت مولد اقتصاد جهانی را، خصوصا با تعطیل‏ شدن کسب‏ وکارها و از هم‏ گسستن افراد از نیروی کار، به‏ طور چشمگیری کاهش خواهد داد. این دگردیسی برای ملل درحال توسعه و آنهایی که بخش بزرگی از کارگران به‏ لحاظ اقتصادی آسیب‏ پذیر را در اختیار دارند، خطر به ‏مراتب بزرگ‏تری خواهد بود. در مقابل، نظام بین‏ الملل به ‏دلیل افزایش بی‌ثباتی و نزاع ‏های گسترده در داخل و خارج از مرزهای کشورها متحمل فشار‏های شدیدی خواهد شد. [7]

نگارنده: مرضیه زارع (دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران، معاون علمی موسسه پژوهشی فرهنگی منهاج)
تهیه شده در گروه مطالعات اقتصادی پژوهشگاه فضای مجازی


منابع:

[1] https://www.alaraby.co.uk/author
[2] https://www.entekhab.ir/fa/news/539271
[3] https://www.opec.org/opec_web/en/data_graphs/333.htm
[4] https://www.opec.org/opec_web/en/data_graphs/40.htm
[5] https:// www.Forerignpolicy. Com/2020/03 , Robin Niblett
[6]https:// www.Forerignpolicy. Com/2020/03 , John Allen
[7] https:// www.Forerignpolicy. Com/2020/03 ,Kori schake