حجت الاسلام والمسلمین محمد صالح مازنی، مدیر ترویج پژوهش حوزه‌های علمیه ودبیر جشنواره علامه حلی(ره) و مولف کتاب «درآمدی بر نیاز سنجی پژوهشی» سخنران این همایش آموزشی که در روز چهارشنبه 25 دی ماه 1398 بودند.
حجت الاسلام و المسلمین مازنی نیازسنجی موضوعات پژوهشی را در حوزه‌های مختلف علوم از جمله پژوهش‌های مرتبط با فضای مجازی لازم و سودمند دانسته و دلیل عمده‌ی آن را راهنمایی بهتر سازمان‌ها و نهادهای خواستار پژوهش در جهت قطعیت بخشی در به ثمر رسیدن تحقیقات دارای اولویت و نیز در راستای هدفمند کردن هزینه‌های پژوهشی در تخصیص منابع ارزیابی کرد.
ایشان با بیان اینکه نیازسنجی جامعه و علوم در بین آثار علمای گذشته مانند شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ کلینی و علامه طباطبایی به وضوح دیده می‌شود، ضرورت ورود به این عرصه تاکید و به بحث فعالیت‌ها و کتب انتشار یافته آن مرکز در زمینه نیازسنجی از جمله کتاب‌هایی با عناوین اولویت‌های پژوهشی مناسبات دین و روان شناسی، اولویت‌های پژوهشی اقتصاد اسلامی و ... پرداخت.
همچنین در تعریف نیازسنجی، این علم را فرآیند جمع‌آوری اطلاعات درباره نیازهای افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات و اولویت‌بندی آن‌ها برای زمینه‌سازی در برطرف کردن این نیازها معرفی کرده اولویت پژوهشی را فرایند گزینش و انتخاب در بین شقوق مختلف پژوهش و فهرست کردن آن‌ها بر حسب تقدم و تاخر منطقی دانست.
وی در ادامه افزود: هدف اصلی نیازسنجی پژوهشی مشروعیت‌بخشی به برنامه‌های پژوهشی و توجیه منطقی لازم برای ایجاد تغییر به منظور اثربخشی و کارایی بیشتر پژوهش است و از جمله موانع نیازسنجی عدم باور و اعتقاد به این رشته مهم و نگرانی از سوءاستفاده‌های احتمالی از اطلاعات به‌دست آمده و نیز سیاسی خواندن فرآیند نیاز سنجی پژوهشی است.
دبیر جشنواره علامه حلی(ره) با بیان انواع نیازهای انسان و دسته‌بندی آن‌ها به نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت، هنجاری، احساس شده، مورد تقاضا، واقعی و غیرواقعی، فردی و گروهی و... نیاز سنجی پژوهشی را دارای 10 اصل مهم از جمله اصل وجود فرآیندی نظام‌دار، مشارکتی، سیاسی، مبتنی بر ارزش‌ها، مستمر، مبتنی بر تفکر استراتژیک، واقع‌گرا و بین رشته‌ای خوانده و افزود:
«اولین گام در برنامه‌ریزی پژوهشی، نیاز سنجی است، لکن روند اولویت بخشی به پژهش‌ها در بین ارگان‌ها یا حتی در بین پژوهشگران، برخواسته از چند قالب کلی است:
1ـ رویکرد تقاضامحور: هدف اصلی آن انتخاب و ارجحیت بخشی به پژوهش در خصوص مسئله‌ای است که از سوی ذی‌نفعان بیشتر به عنوان نیاز مطرح شده است و در پژوهش‌های توافقی بیشترین اثربخشی را دارد.
2ـ رویکرد عرضه محور: در این گونه رویکرد موضوعی پژوهشی به عنوان اولویت شناخته می‌شود که کم‌ترین هزینه و بیشترین فایده و اثرگذاری را داشته باشد.
3ـ رویکرد موضوعی رشته‌ای: ساختار دانشی و قلمروهای مختلف هر شاخه‌ی علمی مبنای اولویت پژوهشی در این رویکرد است.
4ـ رویکرد مدیریتی : هدف این رویکرد رشد سازمانی و بهبود کیفیت در سازمان مربوطه است و اولویت‌ها در این راستا هدف‌گذاری می‌شوند.
5ـ رویکرد آسیب شناسی: که به آن رویکرد حل مسئله نیز می‌گویند و فعالیتی مسئله یاب درحیطه‌ی حل مشکلات اصلی در پژوهش است.
6ـ رویکرد ترکیبی: توجه به تمام جنبه‌های گفته شده درقسمت‌های قبل برای استفاده از گزاره‌های مثبت آن‌ها و پیشگیری از اشکالاتشان مبنای این رویکرد در نیاز سنجی پژوهشی است.
فرآیند نیازسنجی باید به صورت کارگروهی انجام بپذیرد تا اثربخشی لازم را داشته باشد. روش‌های غربال موضوعات پژوهشی و انتخاب اولویت‌ها در بین گروه، می‌تواند با روش‌های بارش فکری، دلفی، سناریونگاری، پیمایش، تل استار، روش مشاوران کلیدی و غیره صورت بپذیرد که هرکدام محاسن و معایبی دارند و باید به تناسب مراحل از ترکیب روش‌ها استفاده نمود.»
حجت الاسلام والمسلمین محمد صالح مازنی مهمترین بخش در نیاز سنجی پژوهشی را بررسی محورهای اطلاعاتی عنوان کرد و گفت:
«محورهای اطلاعاتی در واقع محور جهت‌یابی و مطالعاتی و منابع بالقوه‌ای است که مهمترین ابعاد مطالعاتی در حیطه علوم انسانی به شمار می‌آیند و این منابع بالقوه برای اولویت‌یابی پژوهشی به چند گروه کلی تقسیم می‌شوند.
1- اطلاعات تطبیقی: که به منظورشناسایی نیازهای پژوهشی در سایر نهادها و سازمان‌های مشابه جمع‌آوری می‌شوند و به سازمان‌های دوست یا رقیب یا نهادهای داخلی و خارجی قابل تقسیم بندی است.
2- منابع علمی پژوهشی:که شامل مجموعه کتاب‌ها، مقالات و مجلات در حوزه‌های گوناگون است.
3-اسناد بالا دستی: مجموعه برنامه‌هایی که برای توسعه کشور تدوین شده را پالایش موضوعی می‌کند.
4- بررسی چالش‌های پیش‌رو: که به بررسی تنگناها و یا مسائلی در دوران معاصر یا در برنامه‌های بلند مدت در سطح کشور می‌پردازد.
5-مسائل جاری در سازمان‌های مرتبط: که به بررسی مسائل و مشکلات موجود در ساختار و بدنه سازمان‌های مرتبط می‌پردازد.
6-آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی: که معضلات هر جامعه از جمله جامعه دینی ایران، محور اطلاعاتی مهم آن است.
7-مطالعات آینده‌نگرانه: به آینده پژوهی جامعه بشری و آینده ممکن، آینده محتمل و آینده مطلوب نظاره دارد.
8- نظریه‌ها: در این منبع، مطالعات مربوط به حوزه‌های تخصصی و نظریات مطرح شده در سایر عرصه‌ها، محور بررسی نیازسنجی قرار می‌گیرد.
9- ساختار و وظایف: منبع دیگر برای استخراج منابع پژوهشی، ساختارهای سازمانی مرتبط با موضوع تحقیق است که می‌تواند مبدل به یک یا چند عنوان پژوهشی شود.
پس از بررسی منابع متعدد و متنوع بر حسب رویکرد نیازسنجی پژوهشی، احتیاج به احصاء نیازهای پژوهشی در قالب محورهای کلی یا همان گام نهادن در تهیه نقشه راه است به نحوی که ضمن تدوین، تصویر جامعی از عناوین ذیل هر یک از محورها، زمینه مناسبی برای تعیین اولویت‌ها فراهم گردد.»
ایشان در انتهای بحث به توصیف گام‌های چهارگانه فرایند نیاز سنجی پرداخت:
«گام نخست: شامل مطالعات مقدماتی است که درآن چند اقدام کلی انجام می‌گیرد از جمله تعیین کمیته متولی نیاز سنجی، تدوین مگاپلان یا کلان طرح نیاز سنجی، تدوین سفارش طرح نامه، تعیین مجری طرح، تعیین ناظر علمی، ارزیابی، شناسایی مشارکان و جمع‌بندی منابع.
گام دوم: شناسایی نیازها و تجزیه و تحلیل اطلاعات که شامل سه مرحله اصلی عملیات شناسایی نیاز، جمع‌آوری نیاز و تحلیل و تجزیه اطلاعات و در آخر تدوین گزارش نهایی می‌باشد.
گام سوم: اولویت‌گذاری نیازها که فرایند 4 مرحله ای تعیین روش وشیوه اولویت‌گذاری، تعیین جامعه اولویت گذاری، تعیین ابزار آنالیز آماری و تحلیل آماری را طی خواهد کرد.
گام آخر: تدوین گزارش نهایی تحقیق در قالب کتاب بر اساس شیوه‌نامه کتاب و یا ناظر به شیوه‌نامه گزارش پایانی طرح‌های نیاز سنجی پژوهشی است.»
نظر کاربران
