نشست «راهکار مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی»

مدیرعامل خبرگزاری اهل‌بیت(ع):

«انبوه اخبار جعلی در فضای مجازی، تشخیص آن را از اخبار واقعی و مشروع دشوار می‌کند.»

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فضای مجازی، یازدهمین نشست از سلسله نشست‌های دین و فضای مجازی با عنوان «راهکار مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی»، به همت دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه برگزار شد.

این نشست در محل دفتر مطالعات اسلامی فضای مجازی و با همکاری خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا، هیئت آنلاین و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در پردیس فارابی دانشگاه تهران، به صورت برخط و به زبان عربی برگزار شد.

در ابتدا، سعید مهدیان، دبیر علمی نشست پس از معرفی دفتر و فعالیت‌های آن، به موضوع نشست پرداخت و گفت: غالباً هدف از انتشار اخبار جعلی، ایجاد هرج و مرج و دستیابی به اهداف سیاسی و مالی است.

کارشناس واحد بین‌الملل دفتر مطالعات فضای مجازی در ادامه مدیرعامل خبرگزاری ابنا را معرفی کرد و افزود: در این نشست جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسینی، با بیش از سی سال تجربه در حوزه رسانه، روزنامه‌نگاری و مجلات، تجربیات خود را در اختیار علاقه‌مندان این حوزه قرار می‌دهد.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسینی، در ابتدای نشست از دفتر مطالعات اسلامی فضای مجازی بابت برگزاری این نشست تشکر کرد و در ادامه پیشنهاد کرد این دفتر به عنوان یک مرکز علمی، نشست‌هایی را با حضور کارشناسان و متخصصان در موضوع سواد رسانه برگزار کند.

ایشان سپس با اشاره به اهمیت فراوان موضوع «راهکار مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی» گفت: با توجه به تغییرات بسیاری که فضای مجازی در زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی، علمی، عملی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و در همه ابعاد زندگی ما ایجاد می‌کند، روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود.

متأسفانه اکنون، انبوه اخبار جعلی، تشخیص آن را از اخبار واقعی و مشروع برای مردم و حتی گاهی برای نخبگان، کارشناسان، خبرنگاران و صاحبان شبکه‌های خبری دشوار می‌کند. اخبار جعلی زیاد است و تفاوتی نمی‌کند که منبع خبر، شبکه‌های ماهواره‌ای باشد یا سایت‌های خبری و روزنامه‌ها و مجلات. تفاوتی میان آنها نیست. انبوه اخبار جعلی، تشخیص آن را از اخبار واقعی برای مردم بسیار دشوار می‌کند.

در این زمینه تفاوتی میان کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه وجود ندارد، حتی در آمریکا به عنوان یکی از کشورهای توسعه‌یافته، تحقیقی که در سال 2016 انجام شد که در آن 20 خبر جعلی برتر در فیسبوک درباره انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بیش از 20 خبر واقعی که از رسانه‌های بزرگ منتشر شده بود، به اشتراک گذاشته شد.

مدیرعامل خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا برای ورود به بحث و پیش از پرداخت به راهکارهای مقابله با اخبار جعلی، بیان 4 مقدمه را ضروری دانست.

مقدمه نخست: ماهیت و ضرورت شناخت اخبار جعلی

در مقدمه نخست به ماهیت اخبار جعلی و ضرورت شناخت آن پرداخت و گفت:

اخبار تحریف‌شده یا اخبار جعلی یا اخبار دروغ یا اخبار فریبنده یا اخبار گمراه‌کننده یا همان fake news در انگلیسی، اخباری است که از اطلاعات غیر واقعی یا گمراه‌کننده تشکیل می‌شود.

این اخبار تنها مختص رسانه‌های سنتی مانند روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون نیست، بلکه در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت بیش از رسانه‌های سنتی و خبرگزاری‌های رسمی منتشر می‌شود.

وی در پایان این مقدمه، به این نکته اشاره کرد: به دلیل انتخاب شیوه‌ای سخیف در استفاده از اصطلاح «اخبار جعلی» به‌وسیله دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق ایالات متحده، استفاده از این اصطلاح برای مدتی ممنوع شد.

چنانکه دولت بریتانیا، به این بهانه که این عبارت «یک اصطلاح ناخوشایند و گمراه‌کننده است که انواع اطلاعات نادرست، از خطای واقعی گرفته تا مداخله خارجی در فرآیندهای دموکراتیک را در هم می‌آمیزد»، مقرر کرد از اصطلاح «اخبار جعلی» در اسناد رسمی استفاده نشود. این آیین‌نامه پس از توصیه کمیته دیجیتال، فرهنگ، رسانه و ورزش مجلس عوام بریتانیا مبنی بر اجتناب از این اصطلاح صورت گرفت. همانطور که می‌دانید، موضوع اخبار جعلی بر انتخابات ریاست جمهوری دوره پیشین و دوره فعلی آمریکا و همچنین انتخابات بریتانیا و کشورهای اروپایی تأثیر زیادی گذاشت.

مقدمه دوم: انگیزه انتشار اخبار جعلی

وی در مقدمه دوم به انگیزه منابع این‌گونه اخبار از انتشار اخبار دروغ و اخبار تحریف‌شده و fake news پردخت و گفت: به‌طور معمول این نوع اخبار با هدف گمراه کردن و زیان رساندن به یک نظام یا یک فرد، یا تحقق اهداف سیاسی یا اهداف مالی منتشر می‌شود.

مقدمه سوم: انواع اخبار دروغ و جعلی

مدیرعامل خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) در این مقدمه به انواع اخبار جعلی پردخت و گفت: اخبار جعلی انواع مختلفی دارد، برخی کارشناسان رسانه تعداد آن را بیش از 7 نوع می‌دانند، ولی به اعتقاد اینجانب اخبار دروغ و جعلی 5 نوع دارد:

ـ اخبار گمراه‌کننده؛
ـ اخبار طنز یا کنایه‌آمیز؛
ـ اخبار در بافت نادرست، یعنی محتوا بدون اشکال است، ولی قرائن نادرست همراه محتوا دارای اشکال است؛
ـ شایعات، یعنی اخباری که مردم به‌صورت شفاهی منتشر می‌کنند و منبع اخبار را نمی‌دانند؛
ـ اخبار دستکاری شده، هنگامی که اطلاعات یا عکس‌های واقعی دستکاری می‌شوند. بارها در شبکه‌های اجتماعی، فیس بوک، واتس آپ و مانند آن تصاویری دست‌کاری شده را دیده‌اید، یعنی تصویر مربوط به یک شخص است اما ساختگی است.

مقدمه چهارم: اخبار جعلی از دیدگاه شریعت اسلام.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسینی در این مقدمه به اختصار به اخبار جعلی یا اخبار دست‌کاری شده یا اخبار دروغ یا اخبار گمراه‌کننده و فراتر از آن، به موضع‌گیری‌های دروغین یا گفتار و نوشته‌های دروغین در شریعت اسلام پرداخت و اظهار داشت: برای این موضوع فرصت بیشتر و نشست ویژه‌ای لازم است و در اینجا تنها به برخی آیات و روایات در این زمینه اشاره می‌کنم.

روشن است که دروغ از گناهان کبیره است و انسان را به ارتکاب گناهان کبیره دیگر می‌کشاند. ازاین‌رو این حدیث مشهور از معصومان(ع) رسیده است و بسیار شنیده‌اید: «جُعِلَت الخبائثُ کلها فی بیتٍ وجُعِلَ مفتاحُهُ الکِذب؛ همه پلیدی‌ها در خانه‌ای قرار داده شد و کلیدش را دروغ قرار دادند».

آیات قرآنی که از دروغ و افترا نهی می‌کند بسیار است، چنانکه خداوند لعنتش را بر دروغ‌گویان قرار داده است.

به‌طور مثال در آیه سوم سوره زمر می‌خوانیم: ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی مَنْ هُوَ کَاذِبٌ کَفَّارٌ؛ خدا آن کسی را که دروغ‏پرداز ناسپاس است هدایت نمی‌‏کند﴾ یعنی دروغ‌گو از هدایت الهی محروم است.

در سوره اسرا خداوند ما را از پیروی از اخبار جعلی نهی می‌کند و می‌فرماید: ﴿وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً؛ و چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن زیرا گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد﴾، این آیه به روشنی به موضوع بحث ما در این جلسه مربوط است.

چنانکه خداوند مرجفان را تهدید می‌کند. مرجفان یا همان شایعه‌پراکنان کسانی هستند که شایعان و اخبار دروغ را برای تضعیف روحیه مسلمانان در جامعه منتشر می‌کنند. خداوند در سوره احزاب با این آیه مبارکه آنها را تهدید می‌کند: ﴿لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لَا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلَّا قَلِیلًا؛ اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان مرضی هست و شایعه‌افکنان در مدینه [از کارشان] باز نایستند تو را سخت بر آنان مسلط می‌‏کنیم تا جز [مدتی] اندک در همسایگی تو نپایند﴾.

ازاین‌رو از آیات و روایات این‌گونه برداشت می‌شود که دروغ به‌هیچ‌وجه با ایمان هم‌نشین نمی‌شود. چنانکه در این حدیث شریف و مهم می‌خوانیم، بیشتر توجه کنید: «سئل رسول الله(صلی الله علیه وآله) هل یکون المؤمن جباناً؟ قال: نعم. قیل: ویکون بخیلاً؟ قال: نعم. قیل یکون کذاباً؟ قال: لا؛ از پیامبر خدا(ص) پرسیدند آیا مومن ترسو است؟ فرمودند: بله. گفتند: بخیل هم هست؟ فرمودند: بله. پرسیدند: دروغ‌گو است؟ فرمودند: خیر»

همین مضمون به صورت دیگری از امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) رسیده است که می‌فرماید: «لا یجد العبد طعم الإیمان حتی یترک الکذب، هزله وجدّه؛ بنده طعم ایمان را نمی‌چشد مگر آنکه دروغ را ترک کند، شوخی و جدی‌اش را»، یعنی تفاوتی میان دروغ نیست که شوخی باشد یا جدی، و دروغ شوخی باید یا جدی، از اساس با ایمان هم‌نشین نمی‌شود.

روشن است هنگامی که دورغ در جامعه پخش می‌شود، گناهش بیشتر، بلکه چندین برابر و به اندازه گسترش و انتشارش است.

مهمان نشست، پس از بیان این چهار مقدمه، به موضوع اصلی نشست، «راهکار مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی» پردخت و راهکارهایی را بیان کرد.

راهکار نخست:

ایشان اولین راهکار برای مقابله با این‌گونه اخبار را، کسب توان شناخت اخبار جعلی و اخبار واقعی دانست و گفت: قواعد و شیوه‌هایی برای شناخت اخبار جعلی و در نتیجه پرهیز از اثرپذیری از آنها وجود دارد. نخستین و مهم‌ترین شیوه: «سواد رسانه‌ای» یا «آموزش رسانه‌ای» است که در انگلیسی به آن Media literacy می‌گویند.

مدیرعامل خبرگزاری بین‌المللی ابنا در اینجا از دفتر مطالعات اسلامی فضای مجازی به عنوان یک مرکز علمی خواست که نشست ویژه‌ای با حضور متخصصان، درباره این مسئله بسیار مهم جهان امروز، یعنی سواد رسانه‌ای یا آموزش رسانه‌ای برگزار کند.

وی سپس به تعریف سواد رسانه‌ای یا آموزش رسانه‌ای پرداخت و بیان داشت: تعریف ساده سواد رسانه‌ای، مهارت تعامل با رسانه است.

یعنی دانش وسایل ارتباطی، دانش خواندن، مهارت آگاهی و بررسی داده‌ها در رسانه، به‌گونه‌ای که فراگیر ـ یعنی کسی که آموزش رسانه‌ای دیده است ـ بداند مثلاً هر روزنامه، کانال یا خبرگزاری متعلق به چه حزب، گرایش، محوری یا گروهی است.

ایشان در این زمینه به چند مثال اشاره کرد و گفت: کسی که مجهز به سواد رسانه‌ای است باید بداند فاکس نیوز متعلق به چه گرایشی است، بی بی سی متعلق به کدام کشور است، العالم متعلق به کدام محور است. افزون بر این، این آموزش به فراگیر، توان تفکر و انتقاد می‌دهد تا در برابر اخبار جعلی منفعل نباشد. بدین معنا که فراگیر هنگامی که سواد رسانه‌ای یا آموزش رسانه‌ای را فراگرفت، در برابر اخبار جعلی منفعل نخواهد شد.

بر این اساس کسی که دارای سواد رسانه‌ای باشد، توان تحلیل و ارزیابی اخبار انواع گوناگون رسانه‌ها را دارد، از مطبوعات گرفته تا اینترنت و فضای مجازی.

وی در ادامه به اهمیت منبع خبر پرداخت و گفت: یکی از درس‌های سواد رسانه در حوزه ارزیابی اخبار و شناخت جعلی و حقیقی آن، توجه به منبع خبر است. و مثال‌هایی برای آن ذکر کرد؛ مانند اینکه خبری درباره حادثه‌ای در عراق می‌شنویم. منبع خبر چیست؟

یا هنگامی که یک روزنامه اسرائیلی خبری درباره شهید حاج قاسم سلیمانی یا یکی از فرماندهان و رهبران محور مقاومت منتشر می‌کند، نباید همان ابتدا آن را تأیید کنیم، بلکه باید برای روشن شدن حقیقت، آن خبر را در رسانه‌های خبری دیگر و مخالف با آن روزنامه پیگیری کنیم. اگر، به‌طور مثال، خبری در روزنامه هاآرتص اسرائیلی می‌خوانیم، برای روشن شدن حقیقت باید همان خبر یا حادثه را در روزنامه‌ای عراقی که به‌طور مثال، به محور مقاومت متعلق است یا کانالی در جمهوری اسلامی و متعلق به ایران، جستجو کنیم.

این فعال رسانه‌ای در ادامه به حامیان منابع خبری اشاره کرد و گفت: در چارچوب و شیوه سواد رسانه‌ای، سازمان‌های حامی منابع خبر ارزیابی می‌شوند. این منبع، این کانال یا این روزنامه با حمایت چه کسی فعالیت می‌کند. هنگامی که یک خبرگزاری یا کانال ماهواره‌ای با حمایت وزارت دفاع آمریکا فعالیت می‌کند، از آن انتظار نمی‌رود جز اخبار جعلی درباره جهان اسلام یا جمهوری اسلامی منتشر کند.

ایشان در ادامه به نقش سواد رسانه‌ای در شناخت پایگاه‌های خبری طنز از پایگاه‌های جدی پرداخت: چنانکه می‌دانید پایگاه‌ها، روزنامه و مجلات فکاهی فراوانی وجود دارد. بسیار رخ می‌دهد که خبر یا موضوعی با نیت طنز یا فکاهه در پایگاه یا مجله‌ای طنز منتشر می‌شود و سپس روزنامه یا پایگاهی جدی آن را نقل می‌کند و خواننده خبر به اشتباه تصور می‌کند که این خبر جدی است و این خبر پیاپی منتشر می‌شود و خبری جعلی شکل می‌گیرد.

ازاین‌رو شناخت رسانه‌ها و حامیان آنها به درک مأموریت و هدف آنها از اخبار می‌انجامد.

وی در پایان راهکار نخست، این راهکار، یعنی مسئله سواد رسانه‌ای یا آموزش رسانه‌ای یا همان Media literacy در انگلیسی، را راهکار اساسی و بسیار مهمی دانست.

راهکار دوم:

این فعال رسانه‌ای دومین راهکار را خواندن خبر به صورت کامل و عدم اکتفا به تیتر آن دانست و بیان داشت: برای فهم مطلب، از تیتر عبور کنید و متن را کامل بخوانید. بسیاری از مردم، بسیاری از ما تیتر را می‌خوانیم و متن خبر را نمی‌خوانیم و این منجر به جعلی شدن خبر می‌شود.

راهکار سوم:

این نویسنده حوزه رسانه، در راهکار سوم به بررسی هویت نویسندگان خبر پرداخت و گفت: باید بدانیم آنها واقعی هستند یا غیر واقعی؟ در بسیاری از تحلیل‌ها و اخبار، نام نویسنده آمده است. به‌طور مثال فلانی، تحلیل‌گر مسائل استراتژیک یا به قلم فلانی. ولی این شخص در جهان نیست، وجود خارجی واقعی ندارد. هنگامی که درباره نویسندگان تحقیق کنیم و یک نویسنده یا تحلیل‌گر را نیابیم، می‌توانیم دریابیم که این تحلیل یا این خبر هم مثل نویسنده‌اش دروغ یا جعلی یا فریبنده است.

راهکار چهارم:

ایشان تحقیق درباره تاریخ خبر را راهکار چهارم دانست و گفت: از تاریخ خبر درمی‌یابیم که این حادثه جدید است یا قدیمی. چنانکه می‌دانید بسیاری از اخبار جعلی و دروغ، در حقیقت واقعی است ولی در زمان و مکان دیگری، مثلا چند سال پیش و توسط افراد دیگری، رخ داده است. ولی با تغییر تاریخ و مکان و افراد، خبر را منتشر می‌کنند که تبدیل به خبر جعلی می‌شود.

راهکار پنجم:

این روحانی فعال در حوزه خبر مراجعه به کارشناسان در حوزه مربوط به آن خبر را راهکار پنجم بیان کرد و گفت: این یک دستور قرآنی نیز هست.

خداوند در کتاب آسمانیش به دستور می‌دهد: ﴿فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ؛ از دانشمندان جویا شوید﴾ یعنی اهل علم. به‌طور مثال همه‌گیری کرونا را در جهان می‌بینیم و متاسفانه افراد بسیاری در اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. در این شرایط خبری در خصوص درمان جدیدی برای کرونا می‌رسد.

هنگامی که به خبری درباره درمان جدید بیماری کرونا بر می‌خوریم، نباید با خواندن خبر اقدام به انجام آن کنیم، بلکه باید از پزشکان و پژوهشگران پزشکی بپرسیم که آیا این خبر صحیح است؟ آیا چنین درمانی وجود دارد؟ یا خبر جعلی است؟ هدف خبر هر چیزی می‌تواند باشد، اهداف گمراه‌کنند، اهداف مالی، اهداف زیان‌بار برای مردم و بینندگان این پایگاهی که خبر جعلی در آن منتشر شده است. پس باید به کارشناسان مرتبط با موضوع خبر مراجعه کرد، چه خبر سیاسی باشد یا پزشکی یا علمی یا فرهنگی.

راهکار ششم:

مدیرعامل خبرگزاری ابنا راهکار ششم را جستجو در اینترنت می‌داند و گفت: بسیار ساده و در دسترس است.
در بسیار اوقات، یک جستجوی ساده مثلا در گوگل، مانع فریب خوردن ما با اخبار جعلی در فضای مجازی می‌شود. چرا این جستجوی کوتاه مانع فریب خوردنمان می‌شود؟ زیرا افراد دیگر هم این خبر را پیش از ما خوانده‌اند و درباره آن تحقیق کرده‌اند، برخی از آنها نتایجی را که درباره میزان صداقت آن یافته‌اند، منتشر کرده‌اند. به‌طور مثال همان‌طور که درباره درمان جدید بیماری کرونا در راهکار پنجم گفتم، قرص یا دارویی برای درمان این بیماری وارد بازار می‌شود. در گوگل اسم آن دارو را جستجو می‌کنیم که آیا برای درمان کروناست؟ این جستجوی ساده می‌تواند به ما نشان دهد که این خبر جعلی است یا درست است.

راهکار هفتم:

حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسینی، آخرین و هفتمین راهکار را بررسی خبر دانست و با اشاره به آیه ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ؛ ای اهل ایمان! اگر فاسقی خبری برایتان آورد، خبرش را بررسی و تحقیق کنید تا مبادا از روی ناآگاهی، گروهی را آسیب و گزند رسانید و بر کرده خود پشیمان شوید﴾ گفت: در این آیه یک مفهوم قرآنی به‌روشنی آمده است.

چنانکه می‌دانید پس از پیروی از خبر جعلی، پشیمانی گریبانگیرمان می‌شود. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ... فَتَبَیَّنُوا؛ ای اهل ایمان! ... بررسی و تحقیق کنید﴾ چرا؟ برای اینکه مبادا ﴿تُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ؛ بر کرده خود پشیمان شوید﴾

وی سپس به مطلبی در شأن نزول این آیه اشاره کرد:

جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: پیامبر خدا(ص) ولید بن عقبه را به سوی قبیله بنی‌ولیعه فرستاد. چنانکه می‌دانید در ابتدای ظهور اسلام پیامبر خدا(ص) افرادی را به عنوان مبلغ به قبیله‌ها و شهرها می‌فرستاد تا مردم را به اسلام دعوت کرده، زکات‌هایشان را دریافت کند و امور دیگر را سامان دهد. پیامبر خدا، ولید بن عقبه را به سوی قبیله بنی ولیعه فرستاد. میان ولید و آن قبیله در زمان جاهلیت دشمنی و خصومت بود.
هنگامی که ولید به قبیله بنی ولیعه رسید، آنان به استقبالش آمدند تا سبب و هدف آمدنش را بدانند، اینجا ولید از آن جمعیت ترسید و راه بازگشت را در پیش گرفت. هنگامی که نزد پیامبر(ص) رسید، گفت: ای پیامبر خدا! بنی ولیعه می‌خواستند مرا به قتل برسانند و از پرداخت صدقه خودداری کردند! صدقه یعنی زکات. این یک خبر جعلی بود.

هنگامی که بنی ولیعه خبردار شدند که ولید بن عقبه درباره آنان چه مطالبی به پیامبر خدا گفته است، نزد پیامبر آمدند و گفتند: ای پیامبر خدا، ولید دروغ گفته است، ولی میان ما و او در جاهلیت دشمنی بوده است و ما ترسیدیم به سبب آن دشمنی ما را مجازات کند.

پیامبر(ص) فرمودند: ای بنی ولیعه مخالفت را پایان دهید وگرنه مردی را به سویتان می‌فرستم که نزد من همانند خودم است... تا پایان حدیث، سپس با دست به شانه امیرالمومنین علی بن ابیطالب(ع) زد.

در این هنگام خداوند این آیه سوره حجرات را درباره ولید نازل فرمود: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ؛ ای اهل ایمان! اگر فاسقی خبری برایتان آورد، خبرش را بررسی و تحقیق کنید تا مبادا از روی ناآگاهی، گروهی را آسیب و گزند رسانید و بر کرده خود پشیمان شوید﴾

از این آیه برداشت می‌کنیم که دشمنی و خصومت میان خبررسان و موضوع خبر، یعنی بین منبع خبر و موضوع خبر، به جعل اخبار می‌انجامد.

در این زمانه، می‌دانیم که بسیاری یا بیشتر منابع خبری فاسقند. چنانکه ولید فاسق بود، اکنون نیز بیشتر یا بسیاری از منابع خبر فاسقند و میان آنها و دیگران دشمنی و خصومت است. الان میان محور اسلامی یا محور مقاومت اسلامی و محور غربی یا محور عبری دشمنی و خصومت است. ازاین‌رو باید پیش از تأیید خبر، دست به بررسی آن بزنیم.