به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فضای مجازی، دهمین نشست از سلسله نشست‌های دین و فضای مجازی با عنوان «ارزهای دیجیتال از منظر قواعد فقهی و مقاصد الشریعه»، به همت دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی، برگزار شد.
این نشست برخط و به زبان انگلیسی در دفتر مطالعات اسلامی فضای مجازی و با همکاری خبرگزاری ابنا، هیئت آنلاین و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در پردیس فارابی دانشگاه تهران، برگزار شد.
دبیر علمی این نشست حجت‌الاسلام محمود رفیعان در ابتدا با اشاره به اهمیت ارتباطات در عصر حاضر گفت: ارتباطات عنصر مهمی در این عصر است و به همین دلیل عصر امروز به «عصر ارتباطات» معروف شده است. مردم در سراسر جهان به سرعت تصاویر، مقالات و افکار خود را در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و اینستگرام به اشتراک می‌گذارند، اما همچنان جای خالی مبادلات سریع اقتصادی خالی است. ارزهای رمزپایه نیز تا کنون نتوانسته‌اند این خلا را جبران کنند و همانند بیت کوین راهی برای کسب سود یک شبه برای برخی و زیان هنگفت برای برخی دیگر شده‌اند.
پژوهشگر دفتر مطالعات اسلامی فضای سپس به بیان سوابق پژوهشی پرفسور دکتر معصوم بلاه پرداخت که در زیر به آن اشاره می‌شود.
- تابعیت: مالزی
- حوزه پژوهش: اقتصاد اسلامی، بیمه، رمزارزها
- فعالیت‌های آموزشی:
• تدریس در دانشگاه سلطان عبدالعزیز، عربستان
• تدریس در دانشکده مدیریت بازرگانی و دانشکده علوم مدیریت دانشگاه اسلامی بین المللی مالزی (
IIUM)
• مدیریت اتاق تجارت و صنایع اسلامی سازمان همکاری‌های اسلامی (
OIC) در عربستان
• عضویت در هیئت مدیره 30 سازمان مردم‌نهاد و دانشگاهی در سطح بین‌الملل
• عضو هیئت تحریریه مجله آفریقایی- آسیایی اقتصاد و حسابداری (
AAJFA)
- تالیفات:
• مدیریت رمزارزهای حلال
• سرمایه‌گذاری در رمزارز حلال
• رمزارز اسلامی
• بیمه ارزهای دیجیتال
• عوامل ریسک‌آمیز رمزارزها و راه‌حل تکافل
• رمزارزهای حلال؛ تأسیس و روش عملیاتی شدن آن‌ها
• چارچوب‌های نظارتی موجود در رمزارزها و جایگزین شرعی آن
• نظام و ساختار شرعی رمزارزها
• ساختار اخلاقی شریعت درخصوص رمزارزها
• اقدام ابتکاری در مدیریت رمزارز حلال
• تحلیل "اس. دبلیو. اُ. تی" از ساختار رمزارز #حلال
• رمزارزها؟ روش حلال و جایگزین آن
در ابتدای نشست دکتر معصوم بلاه استاد اقتصاد دانشگاه مالزی گفت: با توجه به اینکه مساله رمزارز در مباحث حوزه اقتصاد مطرح می‌شود، ابتدا باید میزان انطباق اقتصاد امروزی با اصول شریعت را بررسی کنیم. در این حوزه سه نظریه وجود دارد.
تحلیل اس‌دبلیواوتی
دکتر بلاه سپس به فرصت‌ها، تهدیدها، راهبردها، و نقاط ضعف رمزارزها اشاره کرد. ایشان هزینه کمتر، ایمنی، امکان سریع مبادله پول در سرتاسر جهان، انعطاف‌پذیری و پایداری غیر سیستماتیک را از جمله نقاط قوت رمزارزها بر شمرد. وی عدم قطعیت، مدیریت غیرسیستماتیک، نداشتن حریم خصوصی و عدم پاسخگویی را از جمله نقاط ضعف ارزهای دیجیتال برشمرد. دکتر بلاه سپس به برخی فرصت‌های رمزارزها اشاره کرد و گفت: رمزارزها فرصت بسیار خوبی برای سودآوری و کارآفرینی برخی فراهم نموده است و می‌تواند باعث یک انقلاب اقتصادی شود چرا که در این مدل، افراد با سرمایه کم نیز می‌توانند شرکت و به سودآوری برسند. ازاین‌رو احتمال اینکه این نوع ارز جایگزین برخی ارزها جهت مبادلات اقتصادی بین المللی شود، وجود دارد.
مدیر اتاق تجارت و صنایع اسلامی سازمان همکاری‌های اسلامی عربستان، در تحلیل اس‌دبلیواوتی و اشاره به تهدیدهای این حوزه گفت: پولشویی از طریق رمزارزها یکی از معضلات این حوزه است و خطر هک شدن سیستم نیز وجود دارد و هیچ پشتوانه حاکمیتی و قانونی در برابر سوء استفاده وجود ندارد و لذا تهدیدی برای درآمدهای عمومی است. رمزارزها امروز به تهدیدی برای نظام بانکی کشورهای مختلف و حتی نظام بانکی بین المللی تبدیل شده است. ازاین‌رو کشورهایی همچون روسیه از پیشرفت غیر منتظره و بسیار زیاد رمزارزها نگران شده‌اند و در صدد محدودیت آن هستند. هر چند برخی کشورها از جمله مالزی از رمزارزها استقبال کرده‌اند. لذا برخی اقتصاددانان مالزی به بانک مرکزی مالزی پیشنهاد خریداری بیت کوین کرده‌اند. این برخوردهای متناقض کشورها باعث سردگمی کاربران شده است.
وضعیت رمزارزهای اسلامی
استاد اقتصاد اسلامی دانشگاه سلطان عبدالعزیز عربستان گفت: کشورهای مسلمان از جمله مالزی، امارات، ایران و عربستان در جهت راه‌اندازی رمزارز اسلامی اقداماتی کرده‌اند، اما این فعالیت‌ها کافی نبوده است. شاید علت آن این باشد که همچنان پژوهش و مناقشه در این امر ضروری است و هنوز چارچوب‌های نظارتی طراحی نشده است. علت دیگر این است که نقشه ذهنی یا دستورالعمل مناسبی برای رمزارز اسلامی وجود ندارد. سپس ایشان به هشت رمزارز اسلامی برتر که اکنون در جهان فعالیت می‌کنند اشاره کرد که عبارتند از: حبیبی کوین، هلوگلد، ویداکوین، آی دینار، نور کوین، حلال کوین، دوبی کوین و وان گرام. دکتر معصوم بلاه گفت: اطلاع دقیقی از میزان ارزش بازار پنج رمزارز اول وجود ندارد.
وضعیت - علل سردگمی در حوزه رمزارزها - پیشنهادات
دکتر معصوم بلاه، گفت: به نظر من رمزارزها اکنون یک کالا هستند و هنوز به یک ارز تبدیل نشده‌اند. مگر آنکه در آینده پژوهش‌های بیشتری شود و همان‌طور که در زمان پیامبر دو گونه پول دینار و درهم وجود داشت، رمزارزها نیز به عنوان یک ارز جایگزین ارزهای رایج باشد.
دکتر بلاه گفت: رمزگذاری دیجیتال با استفاده از هش کد کفایت نمی‌کند و باید رمزگذاری و تایید هویت بیومتریک نیز در رمزارزها بکار گرفته شود تا امنیت مبادلات تامین شود و ریسک در آن به حداقل برسد.
دکتر معصوم بلاه گفت: یک رمزارز باید با اصول شریعت و معیارهای اخلاقی الهی مطابق باشد و همچنین دغدغه‌های اجتماعی اقتصادی منطبق باشد. امروز بیت کوین گاهی به سرعت ارزشش بالا می‌رود و یک شبه ارزشش چند ده درصد افت می‌کند. این مساله باعث سردرگمی کاربران می‌شود. ما چارچوبی جهت رمزارزها طراحی کرده‌ایم که کاربر می‌تواند از طریق شرعی حتی هفته‌ای پنجاه یا هفتاد درصد به سرمایه‌اش اضافه شود. در این طرح، سرمایه توسط یک کالا همانند طلا پشتیبانی می‌شود.
ضرورت وجود رمزارز - اشکالات بیت کوین
ایشان درپاسخ به سوالی در مورد ضرورت وجود این نوع پول‌های مجازی گفت: در اینکه در دنیای امروز به این نوع پول نیاز است، شکی نیست. اما ما بایدبدنبال جایگزین مناسب، مکانیزم و مدل جدیدی برای این نوع ارزها باشیم.
دکتر معصوم بلاه در پاسخ به این سوال که مهمترین اشکال فقهی بیت کوین را چه می‌دانید؟ گفت: بیت کوین اشکالات زیادی دارد. مهمترین اشکال بیت کوین این است که هیچ قانونی ندارد. مشکل دوم این است که یک سیستم حسابداری مناسب در بیت کوین وجود ندارد. اشکال سوم: هیچ کنترل حاکمیتی بر آن نیست. اشکال بعدی این است که هیچ نقشه مدیریت ریسک در آن طراحی نشده است. و اشکال پنجم این است که امنیت سرمایه‌گذاری در آن پیش‌بینی نشده است. وی در ادامه گفت: برخی ادعا می‌کنند بیت کوین قابل هک نیست و دارای بالاترین سطح امنیت است. اما واقعیت این نیست. ما باید اشیاء را بر اساس واقعیت‌ها و پدیده‌ها بررسی کنیم، نه مبتنی بر ادعاهایی که در فضای مجازی مطرح می‌شود.
رمزارزها و مساله وحدت
در این نشست، دبیر علمی جلسه حجت الاسلام محمود رفیعان پرسید: اکنون بیش از دو هزار رمزارز در جهان وجود دارد، آیا شما مدل و رمزارزی جایگزین بیت کوین سراغ دارید که با احکام شریعت سازگار باشد؟ دکتر معصوم بلاه گفت: من به هشت رمزارز اسلامی اشاره کردم، البته تعداد آن بیشتر است. اما به نظر من هنوز نمی‌توانیم این‌ها را رمزارز قلمداد کنیم. به نظر می‌رسد این‌ها هنوز در مرحله آزمایش هستند تا اثربخشی را در مقیاس کوچکتر آزمایش کنند. من یک مدل از رمزارزاسلامی طراحی کرده‌ام که با رمزارزهای موجود متفاوت است. در این مدل بر اساس اصول خرید و فروش روزانه، سرمایه‌گذاران می‌توانند به سودهای حلال بالایی دست یابند. من در کتابی با عنوان « محک‌زنی اقتصاد اسلامی: چارچوبی برای ارزیابی محصولات و خدمات مالی»[1] این مساله را به طور تفصیلی تبیین کرده‌ام.
حجت الاسلام محمود رفیعان، نظر دکتر معصوم بلاه را در مورد ادعای اندیشمند امریکایی ابراهیم لودویک، جویا شد. وی گفت: با توجه به اینکه ابراهیم لودویک در کتابی با عنوان «اقتصاد اسلامی در عصر بیت کوین» ادعا کرده است که بیت کوین و رمزارزها می‌تواند امت اسلامی را حول یک هدف مشترک گرد هم آورد و باعث وحدت شود. نظر شما چیست؟
دکتر بلاه در پاسخ گفت: من این نظر را قبول دارم. شما امروز می‌بینید که بازارهای مالی و سهام، هیچ آرامشی برای مردم به ارمغان نیاورده‌اند. زیرا فقط افراد ثروتمند در آن حضور دارند و افراد کم‌درآمد از طریقه محاسبه سود بازار اطلاع ندارند. اما رمزارزها چارچوبی برای مشارکت تمام افراد مهیا نموده است. همه افراد بدون تبعیض و با حق برابر می‌توانند در بستر بلاک چین مشارکت داشته باشند و به برادری و اخوت برسند.
[1] Benchmarking Islamic Finance: A Framework for Evaluating Financial Products and Services
